У камедыі Кандрат Крапіва (К.К.) ставіць і вырашае праблему духоўнага выпрамлення і аднаўлення чалавека ва ўмовах сацыяльнага грамадства на вобразе Тулягі. Драматург паказвае, што Туляга - чалавек крыштальнай сумленнасці, але вялікі баязлівец. Калі Гарлахвацкі перыядычна запалохваючы і шантажыруючы, спрабуе схіліць на несумленны шлях Тулягу, ен адважваецца заўважыць нахабніку, што пісаць навуковую працу для іншых - учынак несумленны, дрэнны. І няхай сабе пярэчанне Тулягі вельмі нясмелае, але сам факт, што да смерці запалоханы чалавек усе ж адважваецца на гэта, з'яўляецца сведчаннем яго высакароднасці, маральнай чысціні. Бессаромнасць Гарлахвацкага вельмі ўзрушыла і абурыла Тулягу, але ен пакуль што не адважваецца каму-небудзь расказаць усе, бо не ўпэўнены ў сваей праваце. К. знарок ставіць Тулягу у недарэчныя, смешныя сітуацыі, каб найбольш моцна ўдарыць па баязлівасці Тулягі. Туляга лічыць свае становішча трагічным, з якога няма выйсця, і траціць спакой і сон. Гэта ўсе можна прасачыць у сцэне, дзе Туляга з рознымі агаворкамі расказвае Левановічу пра ўсе свае няшчасці. Адчуўшы сяброўскую падтрымку Веры, Чарнавуса і іншых супрацоўнікаў інстытута, Туляга пачынае разумець безпадстаўнасць свайго страху. Ен узяўся пісаць для Гарлахвацкага працу пад выглядам таго бездапаможнага запалоханага Тулягі, якім дырэктар яго бачыў. Але пры гэтым думае: "Цяпер жа я табе напішу навуковую працу! Насмяяўся ты з мяне, абняславіў перад людзьмі, пасмяюся ж і я з цябе". У яго нараджаецца вялікі гнеў да прайдзісвета, нахабніка і кар'ерыста, рашучасць абавязкова яго выкрыць, адпомсціць за тое зняважанне, крыўду, якія цярпеў Туляга ад дырэктара. У канцы п'есы адбываецца духоўнае аднаўленне і перараджэнне Тулягі, яго радасць, гордасць ад здзейсненага і поўнае выкрыцце невуцтва Гарлахвацкага. Туляга канчаткова пераадольвае сваю безгрунтоўную баязлівасць і становіцца нармальным чалавекам, гатовым змагацца з такімі людзьмі, як Гарлахвацкі.
Нямала паздзекваўся Гарлахв. з Тулягі і іншых вучоных. Цяпер яны смяюцца з Гарлахвацкага апошнімі. У гэтым сэнс назвы твора.
Главный герой рассказа — человек необразованный, не лишенный свойственных русским недостатков, в том числе дружбы с «зеленым змием» . Однако основное свойство Левши — необыкновенное, чудесное мастерство. Он утер нос «аглицким мастерам» , подковал блоху такими мелкими гвоздями, что и в самый сильный «мелкоскоп» не увидишь. Образом Левши Лесков доказывал, что неверно мнение, вложенное в уста императора Александра Павловича: у иностранцев «такие природы совершенства, что как посмотришь, то уже больше не будешь спорить, что мы, русские, со своим значением никуда не годимся» . Левша не поддается никаким соблазнам и отказывается предать Родину, жертвуя жизнью, чтобы передать: «Скажите государю, что у англичан ружья кирпичом не чистят: пусть чтобы и у нас не чистили, а то, храни Бог, войны, они стрелять не годятся» . Но чиновники так и не передали ни тогдашнему императору, ни его преемнику этого предупреждения, в. результате чего будто бы русская армия проиграла Крымскую войну. И когда друг Левши «аглицкий полшкипер» на замечательном ломаном языке утверждает: «У него хоть и шуба овечкина, так душа человечкина» , с нами говорит уже сам автор рассказа. И в заключительной главке «Левши» Лесков сбрасывает маску простодушного и малограмотного повествователя, сразу перенося читателей из времени Левши в современность (рассказ был создан в 1881 г.) : «Теперь все это уже «дела минувших дней» и «преданья старины» , хотя и не глубокой, но предания эти нет нужды торопиться забывать, несмотря .на баснословный склад легенды и эпический характер ее главного героя. Собственное имя Левши, подобно именам многих величайших гениев, навсегда утрачено для потомства; но как олицетворенный народною фантазиею миф он; интересен, а его похождения могут служить воспоминанием эпохи, общий дух которой схвачен метко и верно» . Образ Левши, по мысли писателя, напоминает о тех временах, когда имело значение «неравенство талантов и дарований» , и заставляет с грустью смотреть на современность, когда, «благоприятствуя возвышению заработка, машины не благоприятствуют артистической удали, которая иногда превосходила меру, вдохновляя народную фантазию к сочинению подобных нынешней баснословных легенд».
Нямала паздзекваўся Гарлахв. з Тулягі і іншых вучоных. Цяпер яны смяюцца з Гарлахвацкага апошнімі. У гэтым сэнс назвы твора.