В конце XII - начале XIII вв. политическая обстановка в степях Центральной Азии и Казахстана характеризовалась усилением борьбы между правителями сильных кочевых союзов племен за власть над другими племенами. В ходе этой борьбы представителю одного из монгольских племен Темучину (Чингиз-хану) удалось объединить племена Центральной Азии, и он стал самым могущественным завоевателем в центрально-азиатских степях. Известность Темучина возросла в войнах хана кереитов с найманами, монголоязычными племенами татар и меркитов, в которых будущий Чингиз-хан, выступая, как вассал Ван-хана, принял активное участие.
Весной 1206 г. у истоков реки Онон состоялся курултай кочевой знати – сторонников Темучина, на котором он торжественно, под развевающимся белым священным знаменем с девятью хвостами, был провозглашен великим ханом. Вместе с этим курултай утвердил за Темучином титул Чингиз-хана, вытеснивший его имя. Тогда он и не предполагал, каких вершин он достигнет в результате походов на Запад и Восток, в частности, преследуя бежавших найманов и меркитов, вторично разбитых им в 1208 г. на берегу Иртыша.
Разноязычные письменные источники свидетельствуют, что империя Чингиз-хана была в значительной степени создана на базе тюркских племен Центральной Азии, частью которой являлись и степи Казахстана.
На формы монгольской государственности заметное влияние оказала тюркская традиция. Существом организации империи Чингиз-хана была военно-административная система, зародившаяся еще в Тюркском каганате и получившая развитие в улусах найманов и кереитов.
Вся территория и население делилось на три военно-административных округа: правое крыло – барунгар, левое крыло – джунгар и центр – гол. Каждый округ делился на тьмы (тумены), состоявшие из десяти тысяч человек; тысячи – из десяти сотен; сотни – из десяти десятков.
При Чингисхане и его преемниках был разработан новый свод законов - Яса или Джасак - кодифицированный сборник обычного права, соответствующий новым социально-политическим отношениям в обществе. После Чингисхана «хранителем Ясы» был избран его сын Чагатай. В империи существовала также должность верховного судьи - джаргулугсан и судей - джаргучи.
Яса Чингисхана состояла из двух частей. Первая часть, Билик, представляла собой сборник высказываний Чингисхана, носивших морально-нормативный характер, а также основные нормы государственного права. Вторая часть называлась собственно Джасак и содержала нормы уголовного права, а также религиозные запреты. Важное место в Джасаке занимали нормы, регулирующие основы военной организации и дисциплины, распределение военной добычи.
В целом, государство, созданное Чингисханом и его преемниками в первой половине XIII века за короткий срок превратилось в мировую империю, характеризовавшуюся сильной централизованной властью, неравноправными отношениями между центром и окраинами и государственной идеологией, заключавшейся в трех основных постулатах: праве чингизидов на правление; необходимости объединения всех кочевников (людей живущих за войлочными стенами) и необходимости объединения под властью кочевников всех государств мира. Однако, внутренние противоречия среди правящей элиты и экономическая разобщенность отдельных частей империи привели к обособлению основных улусов, в т. ч. Улуса Джучи, в состав которого входил и Казахстан. Впоследствии нормы «Ясы» были в определённой степени использованы при создании казахского кодекса законов «Жеты-Жаргы». Многие нормы социальной организации и формы государственности были использованы впоследствии в государствах, возникших на территории Казахстана в послемонгольную эпоху.
Меркиты и найманы, были разбиты уйгурским идикутом (правителем) в 1209 г., при попытке пройти его владения. Уцелевшие от разгромов племена найманов были уведены ханом Кучлуком в Семиречье во владения карахытаев, а меркиты бежали к кыпчакам в степи центрального Казахстана.
В течение некоторого времени местные княжества Семиречья и Восточного Туркестана признавали верховную власть карахытаев, но на рубеже XII – XIII вв. стали фактически независимыми. Поэтому гурхан (правитель) карахытаев надеялся использовать найманских воинов для подавления непокорных вассалов. Кучлук-хан, добившись расположения гурхана, в 1210 г. захватил власть в государстве, низложив гурхана, но оставив ему жизнь и внешние атрибуты власти. Кучлук намеревался подчинить себе карлуков, канглы и уйгуров и начал опустошительные набеги против них.
В этой ситуации Арслан-хан правитель карлуков, Алмалыка и уйгурский идикут Барчук арт-тегин были вынуждены обратиться за к врагам найманов, монголам Чингиз-хана. О подчинении этих владетелей Чингиз-хану в 1211 г. сообщают письменные источники. Следствием этих событий стало первое появление монгольских отрядов в Семиречье.
Махамбет Өтемісұлы (1803, қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданы - 20.10.1846, қазіргі Атырау облысы, Индер ауданы, Жарсуат ауылы Қараой жерінде - ақын, күйші, Исатай Тайманұлы бастаған көтерілістің (1836 -38) көсемі әрі жалынды жыршысы. Бала кезінен мұсылманша, орысша оқыған. Әкесі Өтеміс елге ықпалды би болған.
1824 - 28 ж. Орынбор қаласында Жәңгір ханның ұлы Зұлқарнайынның қасында болды.
1829 ж. Махамбет Ішкі Ордаға Жайықтан жасырын өтті деген айыппен ұсталын, Калмыков бекетіндегі абақтыға 2 жылдай қамалды.
1831 жылы түрмеден қашып шықты, бірақ артынша ақталды.
1834 ж. Исатай батырмен бірігеді. Сол жылы 9 маусымда Жәңгір хан Махамбетті өз жағына тарту мақсатында старшын лауазымын ұсынды. Жер мәселесі, жайылымның тарлығы, орыс империясының қазақ хандығын жою мақсатындағы іс-қимылдары, сондай-ақ, Жәңгір ханның жерді туған-туыстарына бөліп беруі мен ел билігінде қайын атасы Қарауылқожаға үстемдік берген астамшылық әрекеттері бүліншіліктің тууына себепші болды. Қарауылқожа мен Исатай-Махамбет арасындағы тартыс өршіл, наразылық үлкен қозғалысы айналды. Исатай атынан жазылған «Әй, Махамбет, жолдасым!» атты Махамбет толғауы,ондағы «Хан баласы жылады-ай, Жанымды қи деп сұрады-ай» деген жолдар хан ордасын қоршауға алған соғыс күндерінің(1837) шындығын сипаттайды. Осы жылдың қараша айында көтерілісшілер Бекетай құмында өздерінен күші әлдеқайда басым Гекке әскерімен соғысып, жеңіліс табады. Бұл оқиғалар Махамбеттің «Соғыс» жырында бейнеленіп, «Жабығу», «Ереуіл атқа ер салмай» туындыларында жеңілістің күйзелісті күйі шертіледі.
1838 ж. 12 шілдеде Ақбұлақ бойындағы шайқаста Исатай қазаға ұшырап, Махамбет Хиуа жақта 2 жылдай жасақ жинауға әрекет жасады. Бұл ниетінен әрекет шықпаған соң Бөкей ордасына жасырын өтіп, ел ішін паналады. Ақын өмірінде ауыр да сүргінді жылдар жалғасып,
1841 ж. 4 наурызда белгісіз біреулердің көрсетуімен Тілекеев деген қазақтың үйінде отырған жерінде Махамбет қолға түсті. Орал әскерінің 40 мың адамнан құралған жасағы үй несі мен Махамбетті тұтқындал, Калмыков ауылында (қазіргі Тайрақ ауданы) екі апта түрмеле ұстады, кейін Орынборға айдатты (17.3.1841). Орынбор генерал-губернаторы Махамбет ісін әскери соттың қарауына тапсырды.
1841 ж. 7 шілдеде сот «бүліншілікке» тағы араласса, қатаң жазалансын деген үкіммен тұтқыннан босатып, шекарадан өтпеуді қатаң ескертті.
1841 - 45 ж. аралығындағы Махамбет өмірі туралы деректер аз.
1845 ж. ақпанда Махамбет баласы Нұрсұлтанды оқуға орналастырмақ ниетпен Орынборға келді. Шекарадан өтуіне байланысты генерал-губернатор істі қайта қозғады, Кіші жүздің батыс бөлігінің әкімі Б.Айшуақов та Махамбетті қудалауын қоймады. Ол ақынның басына 1000 сом тігіп, оны ұстау үшін арнайы адамдар дай (құрамында хорунжий Ықылас Төлейұлы, беріш руының биі Жаңаберген Боздақұлы, Табын Төрежан Тұрымұлы, беріш руының қазақтары Мұса Нұралыұлы, Жүсіп Өтеуліұлы бар) құралған қарулы жасақ жіберді. Махамбет хорунжий Тұрымұлының қолынан қаза тапты.
В конце XII - начале XIII вв. политическая обстановка в степях Центральной Азии и Казахстана характеризовалась усилением борьбы между правителями сильных кочевых союзов племен за власть над другими племенами. В ходе этой борьбы представителю одного из монгольских племен Темучину (Чингиз-хану) удалось объединить племена Центральной Азии, и он стал самым могущественным завоевателем в центрально-азиатских степях. Известность Темучина возросла в войнах хана кереитов с найманами, монголоязычными племенами татар и меркитов, в которых будущий Чингиз-хан, выступая, как вассал Ван-хана, принял активное участие.
Весной 1206 г. у истоков реки Онон состоялся курултай кочевой знати – сторонников Темучина, на котором он торжественно, под развевающимся белым священным знаменем с девятью хвостами, был провозглашен великим ханом. Вместе с этим курултай утвердил за Темучином титул Чингиз-хана, вытеснивший его имя. Тогда он и не предполагал, каких вершин он достигнет в результате походов на Запад и Восток, в частности, преследуя бежавших найманов и меркитов, вторично разбитых им в 1208 г. на берегу Иртыша.
Разноязычные письменные источники свидетельствуют, что империя Чингиз-хана была в значительной степени создана на базе тюркских племен Центральной Азии, частью которой являлись и степи Казахстана.
На формы монгольской государственности заметное влияние оказала тюркская традиция. Существом организации империи Чингиз-хана была военно-административная система, зародившаяся еще в Тюркском каганате и получившая развитие в улусах найманов и кереитов.
Вся территория и население делилось на три военно-административных округа: правое крыло – барунгар, левое крыло – джунгар и центр – гол. Каждый округ делился на тьмы (тумены), состоявшие из десяти тысяч человек; тысячи – из десяти сотен; сотни – из десяти десятков.
При Чингисхане и его преемниках был разработан новый свод законов - Яса или Джасак - кодифицированный сборник обычного права, соответствующий новым социально-политическим отношениям в обществе. После Чингисхана «хранителем Ясы» был избран его сын Чагатай. В империи существовала также должность верховного судьи - джаргулугсан и судей - джаргучи.
Яса Чингисхана состояла из двух частей. Первая часть, Билик, представляла собой сборник высказываний Чингисхана, носивших морально-нормативный характер, а также основные нормы государственного права. Вторая часть называлась собственно Джасак и содержала нормы уголовного права, а также религиозные запреты. Важное место в Джасаке занимали нормы, регулирующие основы военной организации и дисциплины, распределение военной добычи.
В целом, государство, созданное Чингисханом и его преемниками в первой половине XIII века за короткий срок превратилось в мировую империю, характеризовавшуюся сильной централизованной властью, неравноправными отношениями между центром и окраинами и государственной идеологией, заключавшейся в трех основных постулатах: праве чингизидов на правление; необходимости объединения всех кочевников (людей живущих за войлочными стенами) и необходимости объединения под властью кочевников всех государств мира. Однако, внутренние противоречия среди правящей элиты и экономическая разобщенность отдельных частей империи привели к обособлению основных улусов, в т. ч. Улуса Джучи, в состав которого входил и Казахстан. Впоследствии нормы «Ясы» были в определённой степени использованы при создании казахского кодекса законов «Жеты-Жаргы». Многие нормы социальной организации и формы государственности были использованы впоследствии в государствах, возникших на территории Казахстана в послемонгольную эпоху.
Меркиты и найманы, были разбиты уйгурским идикутом (правителем) в 1209 г., при попытке пройти его владения. Уцелевшие от разгромов племена найманов были уведены ханом Кучлуком в Семиречье во владения карахытаев, а меркиты бежали к кыпчакам в степи центрального Казахстана.
В течение некоторого времени местные княжества Семиречья и Восточного Туркестана признавали верховную власть карахытаев, но на рубеже XII – XIII вв. стали фактически независимыми. Поэтому гурхан (правитель) карахытаев надеялся использовать найманских воинов для подавления непокорных вассалов. Кучлук-хан, добившись расположения гурхана, в 1210 г. захватил власть в государстве, низложив гурхана, но оставив ему жизнь и внешние атрибуты власти. Кучлук намеревался подчинить себе карлуков, канглы и уйгуров и начал опустошительные набеги против них.
В этой ситуации Арслан-хан правитель карлуков, Алмалыка и уйгурский идикут Барчук арт-тегин были вынуждены обратиться за к врагам найманов, монголам Чингиз-хана. О подчинении этих владетелей Чингиз-хану в 1211 г. сообщают письменные источники. Следствием этих событий стало первое появление монгольских отрядов в Семиречье.
Объяснение:
Объяснение:
Махамбет Өтемісұлы (1803, қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданы - 20.10.1846, қазіргі Атырау облысы, Индер ауданы, Жарсуат ауылы Қараой жерінде - ақын, күйші, Исатай Тайманұлы бастаған көтерілістің (1836 -38) көсемі әрі жалынды жыршысы. Бала кезінен мұсылманша, орысша оқыған. Әкесі Өтеміс елге ықпалды би болған.
1824 - 28 ж. Орынбор қаласында Жәңгір ханның ұлы Зұлқарнайынның қасында болды.
1829 ж. Махамбет Ішкі Ордаға Жайықтан жасырын өтті деген айыппен ұсталын, Калмыков бекетіндегі абақтыға 2 жылдай қамалды.
1831 жылы түрмеден қашып шықты, бірақ артынша ақталды.
1834 ж. Исатай батырмен бірігеді. Сол жылы 9 маусымда Жәңгір хан Махамбетті өз жағына тарту мақсатында старшын лауазымын ұсынды. Жер мәселесі, жайылымның тарлығы, орыс империясының қазақ хандығын жою мақсатындағы іс-қимылдары, сондай-ақ, Жәңгір ханның жерді туған-туыстарына бөліп беруі мен ел билігінде қайын атасы Қарауылқожаға үстемдік берген астамшылық әрекеттері бүліншіліктің тууына себепші болды. Қарауылқожа мен Исатай-Махамбет арасындағы тартыс өршіл, наразылық үлкен қозғалысы айналды. Исатай атынан жазылған «Әй, Махамбет, жолдасым!» атты Махамбет толғауы,ондағы «Хан баласы жылады-ай, Жанымды қи деп сұрады-ай» деген жолдар хан ордасын қоршауға алған соғыс күндерінің(1837) шындығын сипаттайды. Осы жылдың қараша айында көтерілісшілер Бекетай құмында өздерінен күші әлдеқайда басым Гекке әскерімен соғысып, жеңіліс табады. Бұл оқиғалар Махамбеттің «Соғыс» жырында бейнеленіп, «Жабығу», «Ереуіл атқа ер салмай» туындыларында жеңілістің күйзелісті күйі шертіледі.
1838 ж. 12 шілдеде Ақбұлақ бойындағы шайқаста Исатай қазаға ұшырап, Махамбет Хиуа жақта 2 жылдай жасақ жинауға әрекет жасады. Бұл ниетінен әрекет шықпаған соң Бөкей ордасына жасырын өтіп, ел ішін паналады. Ақын өмірінде ауыр да сүргінді жылдар жалғасып,
1841 ж. 4 наурызда белгісіз біреулердің көрсетуімен Тілекеев деген қазақтың үйінде отырған жерінде Махамбет қолға түсті. Орал әскерінің 40 мың адамнан құралған жасағы үй несі мен Махамбетті тұтқындал, Калмыков ауылында (қазіргі Тайрақ ауданы) екі апта түрмеле ұстады, кейін Орынборға айдатты (17.3.1841). Орынбор генерал-губернаторы Махамбет ісін әскери соттың қарауына тапсырды.
1841 ж. 7 шілдеде сот «бүліншілікке» тағы араласса, қатаң жазалансын деген үкіммен тұтқыннан босатып, шекарадан өтпеуді қатаң ескертті.
1841 - 45 ж. аралығындағы Махамбет өмірі туралы деректер аз.
1845 ж. ақпанда Махамбет баласы Нұрсұлтанды оқуға орналастырмақ ниетпен Орынборға келді. Шекарадан өтуіне байланысты генерал-губернатор істі қайта қозғады, Кіші жүздің батыс бөлігінің әкімі Б.Айшуақов та Махамбетті қудалауын қоймады. Ол ақынның басына 1000 сом тігіп, оны ұстау үшін арнайы адамдар дай (құрамында хорунжий Ықылас Төлейұлы, беріш руының биі Жаңаберген Боздақұлы, Табын Төрежан Тұрымұлы, беріш руының қазақтары Мұса Нұралыұлы, Жүсіп Өтеуліұлы бар) құралған қарулы жасақ жіберді. Махамбет хорунжий Тұрымұлының қолынан қаза тапты.