1. Бұлақ қалай пайда болады? 2. Тұма және қайнар, бұлақтардың бір-бірінен айырмашылығы
3. Бұлақтың қандай пайдасы бар деп ойлайсың?
4. Мәтін не себепті «Таза бұлақ» деп аталған? Өз пікіріңді айт.
5. Өзің қай жолаушының жауабын дұрыс деп шештің? Себебін
6. Екі мәтіннің тілдік ерекшеліктерін салыстыр. Не байқадың?
адсырма. Мәтіннен болымсыздық есімдіктері қолданылған сөйлемдерді
1. Бұлақ қалай пайда болады?
Бірінші сұрақта, біз бұлақ қалай пайда болады, деп тұрақтысу керек. Бұлақтар, су көптігінің, ауыз, ауа, үйірме және марғаның да арқасында пайда болатын органдар болып табылады. Біздің тілімізде бұлақтар жасамайтын рұқсат етілмейтін таңбалар арқылы саналады.
2. Тұма және қайнар, бұлақтардың бір-бірінен айырмашылығы
Екінші сұрақта, біз тұма және қайнар, бұлақтардың бір-бірінен айырмашылығын түсіну керек. Тұма бұлағы, ауыздағы арқаша қаптарды ұштау арқылы суды арнайы жолдармен қалдыруға мүмкіндік береді. Қайнар бұлағында, қаптар жергілікті тұратын даулар жасалады. Бұл да түсінуге көмектеседі, сондықтан тұма және қайнар, бұлақтардың алмасулары арасындагы айырмашылық.
3. Бұлақтың қандай пайдасы бар деп ойлайсың?
Үшінші сұрақта, біз бұлақтың қандай пайдасы бар деп ойлайсыңдарымызды талқылау керек. Бұл сұрақ бізге бұлақтың ішкі және сыртқы пайдасын түсіндіруге көмектеседі. Бұлақтардың ішкі пайдасы, оның ішінде орналасқан айналар арқылы өткен ащынауға себеп болады. Бұлақтардың сыртқы пайдасы, оның жазылушы дауылы арқылы іс ашуға әсер етеді.
4. Мәтін не себепті "Таза бұлақ" деп аталған? Өз пікіріңді айт.
Төртінші сұрақта, мәтіннін себебін анықтау үшін "Таза бұлақ" деп аталған сөздегі термінді талқылау керек. "Таза" сөзі таза, шынайы дегенді анықтайды, ол бұлақтардың қазақстандық мәзіріне байланысты, көтерілген білім беретін адамдардың қатарынан аз. Бірақ тек таза бұлақтарымыз болмас тек газ көліктерде пайдасы бар бұларының өте зор есекпен өтілетіндеріні ойладымыз.
5. Өзің қай жолаушының жауабын дұрыс деп шештің? Себебін
Бесінші сұрақта, сен жауабын дұрыс деп шешсек, енді солаушының атаулы кезінде ол қазірғі деректерге қарап отырғанын ойлауымыз керек. Ол екінші ұйымы болып, ал енді аптада ең деңгейленген шолушадан тұратын реттегі деректерге қарап отырғанымыз керек. Ол шолушалардың әдеттегі қашықтығын және постоталдауын салыстыра отырып, осы шолушалардың ауданының пайдаланушыдық деңгейін анықтауымыз керек.
6. Екі мәтіннің тілдік ерекшеліктерін салыстыр. Не байқадың?
Алтыншы сұрақтың жауабыны өзіміз беру үшін, екі мәтіндің тілдік ерекшеліктерін салыстыруға тырысамыз. Мәтіндер үлгеріміз, лексикалық элементтері және сөздік сөздері болуы мүмкін. Мысалы, "Таза бұлақ" мәтінінде "таза" сөзі таңбалы сыйлармен берілген. "Грязная река" мәтінінде "грязная" сөзі де сыйлармен берілген. Солтүстік Америка тілінде қатты шон рекетіктер пайда болды, сонымен қатар рекеттерге дейін тұру көздеріне шаттан далар тамшалады.
Мәтіннен болымсыздық есімдіктер пайдаланылған сөйлемдерді анықтау үшін, мен мысалда осында біреу білдіредім: "Таза бұлақ ауа шыға жатты." Мысалы, "ауа" сөзінің болымсыздық есімдіктері мен "шыға" сөзімен ұйымдастырылған біреу анықталады.
Негізгі сөздермен жазылған мәтін бойынша берілген сыра.