1. «Менің атым Қожа» хикаяты бойынша берілген идеяларды оқиғаларына сәйкес ретімен орналастырыңыз.
Идеялар
ОКғалар реті
А. Тығырықтан шығарған қоныраудың сыңғыры
5
В. Түбінде а
3
С.Есім деген туғаннан сенің маңдайыңа шапталған да қалған.
1
ДОйыннан от шықты деген осы
4
Е. Окулығы сай бала — көнілі жай бала
2
2 3
4.
5
(5)
Сусыз тіршілік жоқ, ол бүкіл тірі жан иесінің бойында бар. Тамақсыз бірнеше күн өмір сүруге болады, ал сусыз сонша уақыт өмір сүру мүмкін емес.
Адамның, сондай-ақ көптеген жан-жануарлар денесінің 2/3-і, ал кейбір өсімдіктердің 4/5-і судан тұрады.
Жер бетінің тек 1/3-ін құрлық, ал 2/3-ін су алып жатыр. Мұхиттар мен теңіздерді, өзен-көлдерді былай қойғанда, жер астында да, топырақта да су бар. Мұздықтар мен айсбергтер де қатып қалған су болып табылады. Су атмосферада да аз емес, онда ол бұлт, тұман, бу және жаңбыр мен қар түрінде болады.
Біреулер қап-қатты мұз да, газдай жеп-жеңіл бу да су болғаны ма деп таң қалады . Бұл — судың негізгі қасиеті. Ол сұйық, қатты және газ тәрізді үш түрлі күйде кезігеді.
Судың көптеген заттарды оңай ерітетін және бір маңызды қасиеті бар. Әрине, біз қанттың — шайда, ас тұзының сорпада қалай еритінін көріп жүрміз. Сонымен қатар су жердегі алуан түрлі тұздар мен басқа да көптеген қатты денелерді, газдарды еріте алады.
Табиғатта қо жоқ, тап-таза су дегенді таппаймыз. Таза суды тек лабораториялардан ғана алуға болады. Ондай судың ешбір дәмі жоқ, онда тірі организмге қажетті тұздар да болмайды. Теңіз суының құрамында өте көп мөлшерде еріген тұздар бар, оның ішуге жарамайтыны сондықтан.
Жер шарындағы судың жалпы мөлшері өзгермейді. Теңіздер мен мұхиттардың, өзендер мен көлдердің бетінен су буға айналып, одан бұлт түзіледі. Ол жаңбыр немесе қар, бұршақ болып жерге жауады, яғни қайтадан суға айналады.
Алайда ішуге жарамды таза су Жер бетінде барған сайын азайып бара жатыр. Адамдар суды өнеркәсіп қажетіне көп пайдаланып, оны өндіріс қалдығымен ластауда. Ал біз су құнды байлығымыз екенін ұмытпауымыз керек.
Дүниежүзіндегі көліктердің саны қанша? 2016 жылы жасалған статистикалық деректерге сәйкес, жер бетіндегі көліктердің саны 1 миллиардтан асқан және 2018 жылы 1,2 миллиардқа жеткен. Көлік санының бұлай өсуіне Қытай, АҚШ сияқты елдердегі жаңа автомобильдердің сатылымы әсер етіп жатыр екен. Енді, 2050 жылға қарай жер бетінде 2,5 млрд. автокөлік болады деп күтілуде. Әлемде күн сайын қанша көлік өндіріледі? Халықаралық автокөлік өндірушілер қауымдастығының (OICA) мәліметтеріне сәйкес, әлемде күн сайын 165 мыңға жуық автокөлік өндіріледі екен. «Ал, 2030 жылға қарай бұл көрсеткіш екі есеге артады», - дейді мамандар. Неге жаңа автокөліктен ерекше иіс шығады? Сіз қалай ойлайсыз, жаңа көлік салонының ауасында қанша заттың иісі бар? Оны ешкім де білмейді. Кейбір деректер бойынша, жаңа автокөлік салонындағы ауада кем дегенде 50-ге жуық органикалық химиялық қосылыстар болады екен. Өйткені,салон пластик, желім, герметик, резеңке сияқты заттармен жабдықталады.Сонымен қатар, көлік салонынан сезілетін ерекше иіс есіктер мен орындықтардың қаптамасынан шығады екен. Автокөлік қанша бөлшектен құралады? Заманауи көліктер орташа есеппен алғанда 30.000 бөліктен құралады екен. Көлік ұшатын болса, Айға қанша уақытта жетуге болады? Өкінішке орай, ғарыш өлшемі бойынша әлемдегі ең жылдам көліктің өзі «тасбақаға» тең болып қалады. Өйткені, автокөлік авиатехниканың жылдамдығына ие бола алмайды. Ал, теориялық тұрғыдан алғанда, ең жылдам көлік Айға 6 айда жете алады екен. Түрмедегі Гитлер «Мерседес» компаниясына қандай хат жазған? Бұл дәлелді ақпарат! Гитлер түрмеде отырған кездің өзінде «Мерседес» компаниясына жаңа автомобил сатып алу үшін несие беру туралы өтініш хат жіберген. Kішкентай көлікке қанша адам сыяды? Суреттегі өте кішкентай автокөлікке 19 қыз сыйып кеткен. Қазіргі уақытта әлемде қанша Rolls-Royce көлігі бар? Өкінішке орай, «Rolls-Royce» компаниясы мұндай ақпаратты ешкімге, ешқашан жарияламайды. Бірақ компанияның бүкіл тарихында өндірілген көліктердің 75%-ға жуығы әлі күнге дейін пайдаланылатыны белгілі болды. Америкалықтар кептелісте қанша уақыт өткізеді? Біз еліміздің ірі қалаларындағы көлік кептелісін әңгіме етеміз, әсіресе Алматыны. Бірақ кептелісте тұру уақыты бойынша антирекорд АҚШ тұрғындарына ие екен. Ондағы әрбір адам орташа есеппен жылына 38 сағатын кептелісте өткізеді.
Ескерту!
ERNUR.KZ порталында жарияланған авторлық материалдардың барлық құқықтары қорғалған және ақпараттық порталдың меншігі болып табылады. Көшіріп басу редакцияның рұқсатымен жүзеге асады. Материалды көшіріп басу кезінде негізгі мәтіннің бірінші немесе екінші сөйлемінде ERNUR.KZ сайтына гиперсілтеме көрсету талап етіледі.