1-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын түсініңіз. Аңшылық-саятшылық – қазақтың байырғы да қосалқы кәсібінің, сондай-ақ көшпелілер үшін күнкөріс әрі көңіл көтеру дәстүрі. Бұл кәсіптің маманын аңшы әрі саятшы деп атаған. Аңшылықтың бейнеті көп, еңбек шығыны аз, бірақ табысы құнды. Бағалы аң терісі, еті, қауырсыны, мамығы – қай-қайсысы да адамдардың қажетіне жараған. Құрал- сайманның үнемі жетіліп отыруы аңшылықтың да өзгеріп отыруына әсер етті. Ертеде адам ор қазып, тор, тұзақ, қақпан құрған, кейін ит қосып, құс салған, садақпен, мылтықпен аты
Қыз Жібек–лиро-эпостық жыр. Шамамен XVII-ғасырда жазылған. Жыр нұсқалары арасында айырмашылық аз. Тұңғыш рет Е.А. Александров Мұсабай ақыннан жазып алып, мазмұнын орысшаға қара сөзбен аударған (1880). 19 ғасырдың екінші жартысында татар мұғалімі Фалиолла Тухватуллин Зайсан өңірінен “Қыз Жібек” жырын жинап, 1894 жылы Қазанда бастырған. Сондай-ақ Жүсіпбек Шайхысыламұлы Қазан қаласында 1900, 1903, 1905, 1909, 1911 ж. қазақ тілінде жариялаған. “Қыз Жібектің” Тухватуллин жинаған нұсқасы 1925, 1933, 1939, 1957, 1967 ж. басылып шығып, 1958 жылы “Қазақ эпосы”, “Казахский эпос” жинақтарында, 1963 жылы “Қыз Жібек” деген атпен қазақ, орыс тілдерінде жарияланды, 1988 жылы орыс тілінде жеке кітап болып шықты. Қазір ҚР Орталық кітапханасының қолжазба қорында жырдың бірнеше нұсқалары сақтаулы. Оның ішінде Қ.Мырзағалиев, Ә.Дәнікеров, Ж.Қалмағамбетов, Е.Рақметов, Р.Мәзқожаев нұсқалары бар. “Қыз Жібек” жырында қазақ халқының өмірі, тұрмысы, кәсіп-тіршіліктері, салт-санасы, елдік, ерлік істері, ар-ожданы мен арман-мақсаты қызғылықты әрі көркем жырланады. Жыр мазмұнында Базарбай байдың Төлеген атты ұлы 14 жасқа толғанда өзіне жар іздеп, 210 сұлудың арасынан Сырлыбай ханның Жібек атты қызын ұнатқандығы айтылады. Үш ай Сырлыбай ханның елінде болған Төлеген өз еліне бармақ болып сапарға шығады. Бірақ Жібекті қызғанып, жол тосқан Бекежан қапыда Төлегенді өлтіріп, қазасын Жібекке өзі келіп естіртеді. Сол үшін Бекежан өлім жазасына кесіледі. Жырдың 2-бөлімінде хабарсыз кеткен Төлегенді іздеп шыққан інісі Сансызбай қалмақ ханы Қоренді өлтіріп, Жағалбайлы елін жаудан азат еткендігі айтылады.[1Қыз Жібек" жыры екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде Төлегеннің Жібекке үйленуі әңгімеленсе, екінші бөлімде Жібектің Сансызбаймен қосылғаны баяндалады. Екі бөлім - екі оқиғаны жырлайды, бірақ сюжет біреу: жігіттің үйленуі.
"Қыз Жібек" эпосын махаббат гимні деудің әбден жөні бар. Оның нағыз көркем туындыға айналу процесі жүріп жатқан кезде, яғни ХVІ-ХVІІІ ғасырлардағы қазақ қоғамында жеке бастың, сезімнің бостандығы, махаббат еркіндігі туралы мәселе мұндай деңгейде ашық айтыла бермеген, ескі рулық заманның неке мен отбасына қатысты ежеқабыл, қалыңмал, көп әйел алу, әмеңгерлік сияқты салттары үстем болған. Солай бола тұрса да, "Қыз Жібек" жырының шығуы сол дәуірдің өзінде-ақ халықтың идеал туралы эстетикалық пайым-түсінігінде белгілі бір дәрежеде өзгеріс болғанын айғақтайды. Төлегеннің де, Жібектің де өзіне лайық жар іздеуі, сүйіспеншілікпен үйленуді көздеуі - сол кезеңдегі жастардың ойында, көкірегінде жүрген арманын, мұңын, тілегін аңғартады. Жырдың ел арасында кең тарағанының бір себебі осында болса керек.[2]
Төлеген - қазақ эпосы, тіпті бүкіл қазақ фольклоры үшін жаңа кейіпкер. Ол Қозы Көрпештен де өзгеше. Қозының бейнесінде батырлық қасиет көп. Ал Төлеген - нағыз лирикалық кейіпкер. Ол бай болуды, батыр болуды көксемейді. Оның арманы - өзіне лайықты сұлуды сүю, соны өзіне өмірлік жар ету. Жыршы да осыны айтады: "Батырлық, байлық кімде жоқ, Ғашықтық жөні бір басқа". Демек, сол кездің қоғамында осындай ой-пікір болған, яғни ел ішінде махаббатты - өте таза, бәрінен ерекше, биік сезім, оны кез келген адам біле бермейді деген ұғым қалыптасқан. Нақ осындай ерекше сезім Төлегенді әкесінің бата бермегеніне қарамастан алыс жолға жалғыз аттандырады. Төлеген үшін өмірдің мәні де, сәні де - махаббат, махаббат үшін күресіп, өмір сүру, сүйгеніңе үйлену. Сондықтан да болу керек, оның мінезі де, істері де әдеткі эпостағыдай емес. Ол аң да ауламайды, мал да бақпайды, жастайынан ерлік мінез де танытпайды, батырлық өнерді де үйренбейді. "Періште сипатты ұл" боп тууының өзі - оның ерекше сұлу болатынын білдіреді. Демек, ол батыр болмайды: Төлеген кәдімгі батырларша "сағат сайын" өспейді, бозбала кезінде ешбір ерлік іс-әрекет жасамайды. Есесіне он екі жасында өзіне пара-пар сұлу қыз іздей бастайды. Он алты жасқа толғанда ат тұяғы жететін жерді түгел шарлап шығады. Қыз Жібек туралы ести сала ол еш ойланбастан жолға шығады.
Қыз жібек -қазақтың ең көне мұраларының бірі, лиро-эпостық дастан. «Қыз Жібек» жыры - аңыз емес, тарихи оқиға, кейіпкерлері өмірде болған адамдар. Жырдың негізгі кейіпкерлері - Төлеген мен Жібек бірін-бірі шын сүйген ғашықтар, бірақ әке батасынан аттап кеткен Төлегеннің өлімі мен Жібектің қайғылы тағдыры талай жанарларға жас үйірілтпей қоймайды. Жібек бейнесі - сұлулық пен әсемдіктің нышаны, қазақ халқының мақтанышы, рухани ескерткіш.
1.Күрделі зат есімді табыңыз
D) Өнеркәсіп
2.Ұяң дауыссызға аяқталған сөз
Е) жүз
Ұяң дауыссыздар: б, в, г, ғ, д, ж, з.
3.Антоним сөзі бар мақал-мәтел
А) Ақылың аз, ашуың көп болса – қор боласың.
Бұл жерде антоним сөздер: аз - көп
4.Тұйық буынды қатарды көрсет
С) ас үй
Тұйық буын дегеніміз- дауысты дыбыстан басталып, дауыссыз дыбыспен аяқталған буын.
5.Қаратпа сөзі бар сөйлемді табыңыз.
A) Кел,балалар,оқылық!
Сөйлемде баладарды өзіне қаратып, оқуға шақырып тұр.
6.Зергерлік бұйымдарды белгілеңіз.
D) Шолпы, білезік, сырға, сақина
7.Сын есімі бар сөз тіркесін табыңыз.
D) Әдемі қыз.
Қандай қыз? әдемі қыз
8.Жұрнағы бар сөзді анықтаңыз.
В) Мемлекеті
C) Мемлекеттік.
Жұрнақтар: ті, тік
9.Тұйық етістікті белгілеңіз.
А) Демалу
10.Сілтеу есімдігі берілген қатарды белгілеңіз.
D) анау,біз,әне
Сілтеу есімдігі- бір нәрсені көрсету мағынасын білдіреді.
11.Синоним сөздерді көрсетіңіз.
С). ана, шеше
Синоним дегеніміз- жазылуы әртүрлі, мағыналары бірдей сөздер.
12. Мемлекеттік Елтаңбаның авторларын анықтаңыз.
В) Шота Уәлиханов, Жандарбек Мәлібеков
13.Абай қай қалада білім алды?
В) Семей
14. . «Бес нәрседен қашық бол,
Бес нәрсеге асық бол
Адам болсам десеңіз - ...»
өлеңінің авторын табыңыз.
Е) Абай
Өлеңнің аты- ғылым таппай мақтанба.
15.Бастауыштың сұрақтарын белгілеңіз.
В) Кім? не?
Бастауышты зат есім деуге де болады.
16.Жанды зат есім қатарын табыңыз.
А) Бала, әке, іні
17.Берілген дыбыстың анықтамасын белгілеңіз.
[а ] - ...
Е) Дауысты, жуан, езулік, ашық
Суреттен көруге болады.
Суреттен көруге болады.На фото.
18.Заттың түрін, түсін, дәмін, сапасын білдіретін сөз табын көрсетіңіз.
D) Сын есім
19.Сын есімнің түрлерін анықтаңыз.
А) Сапалық, қатыстық
20.Лексика зерттейтін саланы белгілеңіз.
С) Сөз мағынасы
21. "Төбесі көкке жету» тұрақты тіркесінің мағынасын көрсетіңіз.
Е) қуану
22.Тура мағынылы сөзді көрсетіңіз.
Д) жылы су
Жылы су тура мағыналы сөз. Қалған сөздерді көре де, ұстайда алмаймыз сондықтан ол сөздер тура мағыналы бола алмайды.
23.Қай сөзде «у» әрпі дауысты дыбыс болып тұр?
А) бару
У дыбысы дауыссыз дыбыстан кейін, дауысты дыбыс бола алады.
24. Антонимдер қатысқан сөйлемді табыңыз.
C) Үлкендері, кішілері үйге кірді.
Сөйлемдегі антоним: үлкентер- кішілер
Антоним дегеніміз- мағыналары қарама - қарсы сөздер.
25.Тәуелдік жалғауларын табыңыз
С) -м, - ым, - ім.
Мысалы: менің затым.