8-тапсырма. Ойтаразы. «Попс» формуласын қолданып, мәтіндегі ақпараттар бойынша өз пікірлеріңді дәлелдеп жазыңдар. Бірінші сөйлем. Менің ойымша, Екінші сөйлем. Себебі мен оны деп түсіндіремін. Үшінші сөйлем. Оны мен деген фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын. Соңғы сөйлем. Осыған байланысты мен ... деген түйін жасадым. Қазақ есепшілері Жетіқарақ-
шы жұлдызын батпас жұлдыздар
қатарына жатқызады. Жеті-
қарақшы жұлдызы батып кет-
пейді, жоқ болмайды. Баяғыда
ата-бабаларымыз Жетіқарақшы
жұлдызын «аспан әлемінің са-
ғаты» немесе «аспан тілі» деп
атаған екен. Қазақ малшылары
Аспан әлемі
Жетіқарақшы жұлдызының
аууынан түнгі тәулікті дұрыс
айыра білген. Соның нәтижесінде бір түнді «кеш», «түн ортасы»,
«таң алды» деп үшке бөліп қарастырған.
Қазақ түн қатып жол жүргенде, алыс сапарға шыққанда, барар
бағытын аспан жұлдыздарына қарап айырып отырған. Алдымен
аспанға қарап, Темірқазық жұлдызын тауып алады да, содан
соң Жетіқарақшы жұлдызының қалай қарай ауып бара жатқан бағытына көз жібереді. Сосын оның қай жақта, қай орында тұрғанын
анықтайды да, баратын бағыт-бағдарын, беталысын соған қарай
туралайды.
Қазақтың байырғы малшылары Жетіқарақшыны уақыт өлшейтін
сағат орнына пайдаланған. Уақыт тілі деп білген. Қазақ есепшілері
кешқұрым, жұлдыз туа бастаған шақта, Жетіқарақшы жұлдызы
аспан әлемінің солтүстік бүйірінен көрінген кезді «кеш кірді» деп
ұйғарған. Түн ортасында Жетіқарақшы жұлдызының аспан әлемі
солтүстігінің қақ ортасынан көрінуін қазақ «жеті қараңғы түн»,
«түн ортасы», «қап-қараңғы түн» деп есептеген. Таң алдында Жеті-
қарақшы жұлдызы аспан әлемінің солтүстік жартышар бүйірінен
көрінуін қазақ «таң алды», «сөресі» деп ұйғарған.
Б.Бопайұлы

1. А) Тұйық

2. D) Көптік

3. Е) -мен, -пен

4. D) бас, аяқ, қол

5. A) қорқақ

6. В) кінәлі, айыпты

7. D) қайыңдар

8. В) Айман

9. D) Ұшып кетеді

10. D) Сабақты жақсы оқыса, озат оқушы болады.

11. В) Аш, ат, от

12. D) Жақсың қайсы

13. D) Заттың реттік санын білдіреді.

14. B) - лық

15. A) Қашанға дейін?

16. D) Әдемі, сұлу

17. A) Серт

18. А) Кім, не

19. A) 5

20. С) Ң, Й

21. А) Ақ

22. D) Он бірінші

23. В) Тазалық

24. D) Жақсы адам

25. А) Биік, аласа

26. B) Шартты

27. D) Ах! Болат сен кешегі гала-концертті көрдіңбе?

28. D) Әдемі қыз

29. D) Биыл

30. С) адам

Объяснение:

1. Қазақ тілінде буынның үш түрі бар: ашық, тұйық, бітеу

2. Көптік жалғау - жалғанған сөзіне көптік мағына беретін қосымша. Көптік жалғауының дыбыс үндестігіне қарай алты түрі қолданылады: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер (қала+лар, дәптер+лер, ғалым+дар, гүл+дер, хат+тар, мектеп+тер)

3. Көмектес септігінің жалғаулары буын үндестігіне бағынбайды: бала+мен, кітап+пен

4. Бір буынды сөздер тасымалданбайды

5. Мысалы: Өй, нағыз қоян жүрек өзің едің ғой (Ауызекі тіл)

6. Қалған тіркестер антонимдер не болмаса мағыналары мүлдем бір-бірінен алшақ сөздер

7. Ұяң дауыссыздар: б, в, г, ғ, д, ж, з

8. Үнді дауыссыздар: р, л, м, н, ң, у, й

9. "ұшып кетеді" - (Не істейді?)

10. "оқыса" - (қайтсе? не істесе?)

11. Тұйық буын дауысты дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталады.

12. айтар - етістік, сен - есімдік, ешкім - есімдік, жақсы - сын есім, біреу - есімдік

13. Мысалы: бірінші, екінші, он бесінші, т. с. с.

14. Бала+лық=балалық

15. Мезгіл бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем - Қашан? Қай кезде? Қашаннан бері? деген сынды сұрақтарға жауап береді

16.  Қалған тіркестер антонимдер не болмаса мағыналары мүлдем бір-бірінен алшақ сөздер

17. серт - бір буынды сөз, сол себептен буынға бөлінбейді; қалған сөздер: уә-де, бол-жам, қа-ғи-да, е-ре-же; бірнеше буыннан құралған, олар буынға бөліне алады.

18. Жауап алу мақсатымен сұрау мағынасында қойылған сұрақтар сұрау есімдігі болады. Сұрау есімдіктері: кім? не? қай? қандай? қанша? неше? нешеу? нешінші? қайда? қайдан? қалай? қашан? қайдағы? қашанғы?

19. Сөйлем мүшелері: бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш

20. Қазақ тілінде Ң, Й әріптерінен басталатын сөздер жоқ

21. Дара сын есім бір түбірден құралады

22. Нешінші? Он бірінші

23. таза+лық

түбірі - таза, лық - жұрнақ

24. Қалған тіркестер ауыспалы мағынада берілген

25.  Кілтпен ашты - сөз тіркесі; әдепті бала - сөз тіркесі; әдейі, арнайы - синонимдер; қалаға барды - сөз тіркесі

26. Ол жақсы оқыса, университетке түседі.

27. Ах! - көңіл-күй одағайы

28. Сын есім қандай? қай? деген сұрақтарға жауап береді. Қандай қыз? Әдемі қыз

29. Биыл (қашан?) Қазақстан тәуелсіздігінің 26 жылдығын тойлады.

30. «Отансыз адам - ормансыз бұлбұл»

қазақтың мақалы ғой:)

1. Реттік сан есімді атаңыз.

С) Тоғызыншы.

2. Бірінші қоңырау қашан соғылатынын белгілеңіз.

С) 1 қыркүйекте

3. Бір тәулікте неше сағат барын белгілеңіз.

Д) 24

4. «1989-ый» сөзінің дұрыс аудармасын көрсетіңіз.

А) Бір мың тоғыз жүз сексен тоғызыншы.

5. Дұрыс жауапты белгілеңіз: Биыл нешінші сыныпта оқисың?

А) Тоғызыншы В) Сегізінші С) Он бірінші Д) Жетінші Е) Оныншы

6. Реттік сан есім нені білдіретінін көрсетіңіз.

В) Заттың реттік санын білдіреді.

7. Болжалдық сан есімді табыңыз.

В) Беске таман.

8. Бөлшектік сан есімді атаңыз.

В) Үштен бір.  

9. Жинақтың сан есімді табыңыз.

С) Жетеу.

10. Реттік сан есімді көрсетіңіз.

Д) Оныншы.

11. Сан есімнің сұрақтарын табыңыз.

С) Қанша? Неше? Нешінші?

12.Жинақтық сан есімді көрсетіңіз.

Д) Біреу.

13. Күрделі сан есімді табыңыз.

А) Жетпіс тоғыз.

14. Реттік сан есімді табыңыз.

В) Жетінші.

15. Бөлшектік сан есімді көрсетіңіз.

В) Бір жарым.

16. Дара сан есімді анықтаңыз.

Д) Жиырма.

17. Болжалдық сан есімді табыңыз.

Д) Жүздей.

18.Реттік сан есімі бар мақалды көрсетіңіз.

А) Еңбек адамның екінші анасы.

19. Жинақтық сан есімді анықтаңыз.

Д) Үшеу.

20. Есептік сан есімді табыңыз.

Е) Жетпіс.

21. Сан есімнің мағыналық топтарын көрсетіңіз.

В)Есептік,реттік.

22. Көмектес септігінде тұрған сан есімді табыңыз.

В) Екімен.

23. Болжалдық сан есімнің жұрнақтарын көрсетіңіз.

Д) –дай, -дей.

24. Күрделі есептік сан есімді көрсетіңіз.

Д) Жетпіс бес.  

25. Топтау сан есімді көрсетіңіз.

Д) Үш-үштен.