Қазақстанның ежелгі қалалары-ежелгі және орта ғасырлық кезеңдердегі Қазақстанның қалалары мен қоныстары.
Қазіргі Қазақстан аумағындағы ежелгі қоныстар туралы алғашқы жазбаша хабарламалар б.з. д. 2 ғ. — б. з. д. 1 ғ. ежелгі авторлар оз қазаншысында орналасқан Чигу қаласы туралы айтады. Ыстықкөл, не Илейской алқабында, сондай-ақ қалаларда р. Сырдарие.
Қазақстанның үлкен аумағында ежелден бөлінеді ірі тарихи-мәдени аймақтар дамуының отырықшы, ал " деп атаған. Олардың бірі Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу болды. Осы аудандарды зерттеу кезінде археологтар ежелгі қоныстарды анықтады, онда сырлы кірпіштен қаланған қала иелерінің сарай құрылыстары табылған, күмбезді күмбезді күмбездермен жабылған үй-жайлары бар. Ең көп қоныстар Отырар оазисінде, Арыс өзенінің алқабында, Қаратаудың солтүстік беткейлерінде, Сырдарияның төменгі жағында табылды. Бұл қоныстардың тұрғындары өнерді, суаруды, мал шаруашылығын, қолөнерді және сауданы пайдалана отырып егіншілікпен айналысты.
Қазіргі Қазақстан аумағындағы қалалардың қарқынды өсуі орта ғасырдағы түркі мемлекеттерінің: түркі, Батыс-Түркі, Түргеш, Қарлұқ қағанаттарының, Оғыз, Қимақ, Қыпшақ және Қараханид мемлекеттерінің дамуымен байланысты.
Оңтүстік Қазақстанда археологиялық зерттеулермен 6-9 ғғ. қабаттары бар 25 қала анықталды. Олардың кейбір атаулары белгілі: Исфиджаб (Сайрам), Шараб, Будухкет, Отырар (Фараб), Шавгар. Бөлінеді: ада (цитадель), шахристан (ішкі қала) және рабад (қала маңы). Халықаралық сауда жолдарында маңызды орын алған, билеушілердің резиденциялары, үлкен мемлекеттік бірлестіктердің орталықтары болып табылатын Тараз, Отырар (Фараб), Исфиджаб, Шавгар, Баласағұн, Алмалық, Суяб қалалары Қазақстаннан тыс жерлерде танымал болды. Сонымен қатар, қазіргі Қазақстан аумағында және Шектес аумақтарда Барсхан, Арсубаникет, Құлан, Мерки, Аспара, Хамукат, Дех Нүджікес, Талғар (Талхиз) сияқты қалалар бар. Орталық Қазақстанда да отырықшы және қала өмірі болды. Қалалар мен қоныстар Жезді, Кеңгір, Сарысу алқаптарында, Ұлытау бөктерінде орналасқан. Сондай-ақ, қалалар Шығыс Қазақстанда, Ертіс өзенінің алқабында пайда болды. Жазбаша деректер бұл қалалар кимакқа тиесілі деп хабарлайды. Ең ірі Имакия қаласы — патшаның (хаканның) жазғы резиденциясы. Астанадан басқа Дамурня, Сараус, Бенджар, Дахлан, Астур қалалары белгілі болды. Қалалар-ставкалар Батыс Қазақстанда, Орал алқабында пайда болады. Олар түріктер-огуздарға тиесілі.
Ұлыстың Ұлы күні Наурыз – шығыс елдерінің бүкілхалықтық мейрамы! Қазақ халқы да барша шығыс халықтары сияқты Наурыз мерекесін айрықша бағалап, оны жыл сайын үлкен құрметпен есте қаларлықтай тойлауды үрдіске айналдырған.
Қазіргі күн есебіне сәйкес, наурыз айының 22-і жұлдызы жаңа жылдың бірінші күні болып есептеледі. Күн мен түн теңеліп, күн жылынып, қар еріп, жыл құстары келе бастайтын мерзім. Бұл күні қуанбайтын, шаттанбайтын адам болмайды, өйткені, наурыз – бірліктің, татулықтың, көктемнің, еңбектің, бақыттың мерекесі болып табылады.
Қазақ халқы үшін, бұл күн - өте қасиетті, киелі саналады. Әрбір қазақ отбасы үшін, Наурыз - жаңа жыл, ырыс-береке, мереке, жыл басы болып есептелінеді. Наурыз мерекесіне байланысты халық арасында жол-жоралар мен әдеп-ғұрыптар қалыптасқан. Адамдар таза киімдерін киіп, бірін-бірі мерекеге арнап дайындалған наурыз көже ішуге шақырады. Көженің ішіне қысқы соғымның басы мен сүр еті салынады. Малдың басын, шекені қариялар мүжіп, құлағын балаларға кесіп беріп, қалғандары көжені талап ішеді. Наурыз тойына ғана тән бұл көже көпшілікке арналған мерекелік тағам. Ол жеті түрлі дәмнен дайындалады: сүт, ет, тұз, су, тары, құрт, жеміс, оған қазы, шұжық сияқты сыйлы мүшелер қосылып, мерекемен құттықтауға келгендерге ықыласпен ұсынылады. Наурыз көженің дәстүрлік, мерекелік, ұлттық тағылымы өте зор. Ол барша халықты татулыққа, бірлікке, жомарттыққа, ізгілікке, ұйымшылдыққа шақырады. Адамдар арам пиғыл, пендешілік атаулыдан тазарып, ар-ожданы алдында тазарады, - деген, ұғым қалыптасқан.
Қазақстанның ежелгі қалалары-ежелгі және орта ғасырлық кезеңдердегі Қазақстанның қалалары мен қоныстары.
Қазіргі Қазақстан аумағындағы ежелгі қоныстар туралы алғашқы жазбаша хабарламалар б.з. д. 2 ғ. — б. з. д. 1 ғ. ежелгі авторлар оз қазаншысында орналасқан Чигу қаласы туралы айтады. Ыстықкөл, не Илейской алқабында, сондай-ақ қалаларда р. Сырдарие.
Қазақстанның үлкен аумағында ежелден бөлінеді ірі тарихи-мәдени аймақтар дамуының отырықшы, ал " деп атаған. Олардың бірі Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу болды. Осы аудандарды зерттеу кезінде археологтар ежелгі қоныстарды анықтады, онда сырлы кірпіштен қаланған қала иелерінің сарай құрылыстары табылған, күмбезді күмбезді күмбездермен жабылған үй-жайлары бар. Ең көп қоныстар Отырар оазисінде, Арыс өзенінің алқабында, Қаратаудың солтүстік беткейлерінде, Сырдарияның төменгі жағында табылды. Бұл қоныстардың тұрғындары өнерді, суаруды, мал шаруашылығын, қолөнерді және сауданы пайдалана отырып егіншілікпен айналысты.
Қазіргі Қазақстан аумағындағы қалалардың қарқынды өсуі орта ғасырдағы түркі мемлекеттерінің: түркі, Батыс-Түркі, Түргеш, Қарлұқ қағанаттарының, Оғыз, Қимақ, Қыпшақ және Қараханид мемлекеттерінің дамуымен байланысты.
Оңтүстік Қазақстанда археологиялық зерттеулермен 6-9 ғғ. қабаттары бар 25 қала анықталды. Олардың кейбір атаулары белгілі: Исфиджаб (Сайрам), Шараб, Будухкет, Отырар (Фараб), Шавгар. Бөлінеді: ада (цитадель), шахристан (ішкі қала) және рабад (қала маңы). Халықаралық сауда жолдарында маңызды орын алған, билеушілердің резиденциялары, үлкен мемлекеттік бірлестіктердің орталықтары болып табылатын Тараз, Отырар (Фараб), Исфиджаб, Шавгар, Баласағұн, Алмалық, Суяб қалалары Қазақстаннан тыс жерлерде танымал болды. Сонымен қатар, қазіргі Қазақстан аумағында және Шектес аумақтарда Барсхан, Арсубаникет, Құлан, Мерки, Аспара, Хамукат, Дех Нүджікес, Талғар (Талхиз) сияқты қалалар бар. Орталық Қазақстанда да отырықшы және қала өмірі болды. Қалалар мен қоныстар Жезді, Кеңгір, Сарысу алқаптарында, Ұлытау бөктерінде орналасқан. Сондай-ақ, қалалар Шығыс Қазақстанда, Ертіс өзенінің алқабында пайда болды. Жазбаша деректер бұл қалалар кимакқа тиесілі деп хабарлайды. Ең ірі Имакия қаласы — патшаның (хаканның) жазғы резиденциясы. Астанадан басқа Дамурня, Сараус, Бенджар, Дахлан, Астур қалалары белгілі болды. Қалалар-ставкалар Батыс Қазақстанда, Орал алқабында пайда болады. Олар түріктер-огуздарға тиесілі.
Ұлыстың Ұлы күні Наурыз – шығыс елдерінің бүкілхалықтық мейрамы! Қазақ халқы да барша шығыс халықтары сияқты Наурыз мерекесін айрықша бағалап, оны жыл сайын үлкен құрметпен есте қаларлықтай тойлауды үрдіске айналдырған.
Қазіргі күн есебіне сәйкес, наурыз айының 22-і жұлдызы жаңа жылдың бірінші күні болып есептеледі. Күн мен түн теңеліп, күн жылынып, қар еріп, жыл құстары келе бастайтын мерзім. Бұл күні қуанбайтын, шаттанбайтын адам болмайды, өйткені, наурыз – бірліктің, татулықтың, көктемнің, еңбектің, бақыттың мерекесі болып табылады.
Қазақ халқы үшін, бұл күн - өте қасиетті, киелі саналады. Әрбір қазақ отбасы үшін, Наурыз - жаңа жыл, ырыс-береке, мереке, жыл басы болып есептелінеді. Наурыз мерекесіне байланысты халық арасында жол-жоралар мен әдеп-ғұрыптар қалыптасқан. Адамдар таза киімдерін киіп, бірін-бірі мерекеге арнап дайындалған наурыз көже ішуге шақырады. Көженің ішіне қысқы соғымның басы мен сүр еті салынады. Малдың басын, шекені қариялар мүжіп, құлағын балаларға кесіп беріп, қалғандары көжені талап ішеді. Наурыз тойына ғана тән бұл көже көпшілікке арналған мерекелік тағам. Ол жеті түрлі дәмнен дайындалады: сүт, ет, тұз, су, тары, құрт, жеміс, оған қазы, шұжық сияқты сыйлы мүшелер қосылып, мерекемен құттықтауға келгендерге ықыласпен ұсынылады. Наурыз көженің дәстүрлік, мерекелік, ұлттық тағылымы өте зор. Ол барша халықты татулыққа, бірлікке, жомарттыққа, ізгілікке, ұйымшылдыққа шақырады. Адамдар арам пиғыл, пендешілік атаулыдан тазарып, ар-ожданы алдында тазарады, - деген, ұғым қалыптасқан.