Наурызым қорығы - республиканың солтүстiгiнiң бас және бiртума табиғи кереметтерiнiң бiрi. Қарағай ормандардың ғажайып сұлулығы еліктіреді, бірде күн шуағына батып күмістей жылтыраған ағаштар, бірде оларды күңгірт басып қараңғы түнге айналады. Бұзылмаған жайлауды көктемде көкжиекке дейін таңғажайып гүлденген кілем басады, ал мамыр айында оның бетінде Шренк лалагүлдері пайда болады. Алыс емес жерде меруерт, жиірек үлкен және шағын көлдердің күміс айналары жарқылдайды. Ғалымдар тілімен айтқанда: жайлаулы Қазақстанның табиғат кешендерінің эталоны. Немесе: орман, жайлау және су-батпақ ландшафтарының бірегей үйлесімі. Қорық Торғай қойнауының бір бөлігін алып жатыр, үш орман массивтері бар — Қазақстан жазығында ең оңтүстіктік Наурызым, Тірсек және Сыпсынағаш қарағай ормандары, көлдер тізбегі (ең ірі Ақсуат және Сарымойын) және оған тиесілі құрғақ жайлау. Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы – Қазақстандағы ең көнелердің бірі, 1931 жылы ұйымдастырылды. Жалпы көлемі - 191 381 га, оның ішінде орман басқан көлемі - 5 772 га, су басқан көлемі - 22 354 га. Наурызым территориясында жыртқыш жануарлардың 44 түрі, өсімдіктердің 687 түрі, құстардың 280 түрі мекендейді. Сирек кездесетін құстардың 44 түрі бар: 36 түрі Қазақстанның, 23 түрі Халықаралық Қызыл кітабқа енгізілген. Қызыл кітапқа енгізілген ең маңызды түрлері тырна, сұр тырна, дуадақ, безгелдек, ақсұңқар, дала бүркіті болып табылады. Өсімдік әлемінен Қазақстанның Қызыл кітабына 5 түрі кіреді: қырғыз аққайыны, жалпақ жапырақты шықшылдақ, муғалжар кекіребасы, Шренк лалагүлі, қатаң жапырақты ши аяқ. Ерекше қорғауды талап ететіндердің барлығы флораның 125 түрі немесе 18%-ы (Иващенко, 1982).. Наурызым қорығының эмблемасы – аққу. Алайда қорықтың символы бүркіт де бола алар еді – мұнда олардың 30 жұбы мекен етеді. Қордың ең әсем аңдары, Наурызым орманының көркі – еліктер. Қордың қарағайлы ормандарын ескіден қалған деп санауға болады, себебі олар үшінші немесе төртінші кезеңнің басынан бастап аз өзгерген қалпында қалған. Ерекше түрі аққайындар – қырғыз – Солтүстік Қазақстан эндемикі. Ол территорияның шағын ғана бөлігінде өсіп, әлемнің ешбір жерінде кездеспейді. Қорықтың бірегейлігі – оның су-батпақтық жерлері құстардың ең мықты миграциялық маршруттарында орналасқандығы және көші-қон құстардың патшалығы болып табылатындығы. Жүздеген мың арктика қаздары, үйректері, тырналары, балшықшылары және өзге де құстаркөктемде және әсіресе күзде көлге ұшып келеді. Олардың арасында көптеген жайылып бара жатқан түрлері бар. Міне осыған орай, тоғыз жыл бойы жыртқыш құстар бойынша маман, орнитолог Тодд Катцнер келеді. Тодд Питсбургте, Пенсильвания штаты, АҚШ-та өмір сүреді, танымал орнитологиялық орталық AVIARY бағдарламасының директоры болып жұмыс істейді, көптеген мемлекеттерде болды, және Наурызымда жыртқыш құстардың тығыздығы әлемдегі ең жоғары екендігіне сенімді. Тодд бүркіттерді зерттейді, барлық ұяларын бес бармақтай біледі, әрбір құспен жеке таныс секілді, қорықтың өз адамына айналды. Өз зерттеулерінің нәтижелерін, бүркіт фотосуреттерін ғылыми журналдарда жариялайды және Қостанайға ұшып келу үшін маусымның басталуын асыға күтеді.. Жалпы Наурызым қорығы – тұрақты зерттеулер жүргізілетіндердің бірі. Көптеген жылдар бойы ол ММУ ғалымдары мен студенттерінің дала базасының қызметін атқарған еді, мұнда орнитология мен экология облысының классикалық жұмыстары жүргізілді. Наурызым қорығы А.Н. Формозов, А.Г. Воронов, A.M. Чельцов-Бебутов, И.А. Крупеников және т.б. сияқты ірі ғалымдар атымен тығыз байланысты. Наурызым қорығы ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұра тізіміне енгізілген. Шетел зерттеушілері жағынан қорықтың бірегей табиғатын зерттеуге үлкен қызығушылық көрінуде. Мәдени және табиғи мұраның әрбір объекті бірегей және оның жойылуы орны толмас шығын болып табылады!
Наурыз – жыл басы, Ұлыстың ұлы күні. Күн мен түннің, ыстық пен суықтың, қыс пен жаздың, қараңғы мен жарықтың теңелетін, жер арқасы кеңіп, күллі тіршілік әлемі қайта түлейтін Табиғат мерекесі;
Наурыз - адамдардың қыс қыспағынан, жұт апатынан аман қалып, малы төлдеп, аузы аққа жаритын Шаруа мерекесі;
Наурыз - әрбір шаңыраққа шыраққа шырақ жағылып, «Қызыр түнін» күтіп, жақсылық құт-береке тілеп, ертеңгі күнге зор үмітпен қарайтын Сенім мерекесі;
Наурыз – жеті дәмнен Наурызкөже жасап, адамдардың бір-біріне дәм татқызып, дастарқан басында бірге отыратын Ынтымақ-бірлік мерекесі;
Наурыз – жыл бойы өткен-кеткен ренішті кедергісіз кешіріп, ән-күймен, ойын-сауықпен жанды жадыратып, сананы серпілтетін Көңіл мерекесі.
Ғалымдар тілімен айтқанда: жайлаулы Қазақстанның табиғат кешендерінің эталоны. Немесе: орман, жайлау және су-батпақ ландшафтарының бірегей үйлесімі. Қорық Торғай қойнауының бір бөлігін алып жатыр, үш орман массивтері бар — Қазақстан жазығында ең оңтүстіктік Наурызым, Тірсек және Сыпсынағаш қарағай ормандары, көлдер тізбегі (ең ірі Ақсуат және Сарымойын) және оған тиесілі құрғақ жайлау.
Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы – Қазақстандағы ең көнелердің бірі, 1931 жылы ұйымдастырылды. Жалпы көлемі - 191 381 га, оның ішінде орман басқан көлемі - 5 772 га, су басқан көлемі - 22 354 га. Наурызым территориясында жыртқыш жануарлардың 44 түрі, өсімдіктердің 687 түрі, құстардың 280 түрі мекендейді. Сирек кездесетін құстардың 44 түрі бар: 36 түрі Қазақстанның, 23 түрі Халықаралық Қызыл кітабқа енгізілген. Қызыл кітапқа енгізілген ең маңызды түрлері тырна, сұр тырна, дуадақ, безгелдек, ақсұңқар, дала бүркіті болып табылады. Өсімдік әлемінен Қазақстанның Қызыл кітабына 5 түрі кіреді: қырғыз аққайыны, жалпақ жапырақты шықшылдақ, муғалжар кекіребасы, Шренк лалагүлі, қатаң жапырақты ши аяқ. Ерекше қорғауды талап ететіндердің барлығы флораның 125 түрі немесе 18%-ы (Иващенко, 1982)..
Наурызым қорығының эмблемасы – аққу. Алайда қорықтың символы бүркіт де бола алар еді – мұнда олардың 30 жұбы мекен етеді.
Қордың ең әсем аңдары, Наурызым орманының көркі – еліктер.
Қордың қарағайлы ормандарын ескіден қалған деп санауға болады, себебі олар үшінші немесе төртінші кезеңнің басынан бастап аз өзгерген қалпында қалған. Ерекше түрі аққайындар – қырғыз – Солтүстік Қазақстан эндемикі. Ол территорияның шағын ғана бөлігінде өсіп, әлемнің ешбір жерінде кездеспейді.
Қорықтың бірегейлігі – оның су-батпақтық жерлері құстардың ең мықты миграциялық маршруттарында орналасқандығы және көші-қон құстардың патшалығы болып табылатындығы. Жүздеген мың арктика қаздары, үйректері, тырналары, балшықшылары және өзге де құстаркөктемде және әсіресе күзде көлге ұшып келеді. Олардың арасында көптеген жайылып бара жатқан түрлері бар.
Міне осыған орай, тоғыз жыл бойы жыртқыш құстар бойынша маман, орнитолог Тодд Катцнер келеді. Тодд Питсбургте, Пенсильвания штаты, АҚШ-та өмір сүреді, танымал орнитологиялық орталық AVIARY бағдарламасының директоры болып жұмыс істейді, көптеген мемлекеттерде болды, және Наурызымда жыртқыш құстардың тығыздығы әлемдегі ең жоғары екендігіне сенімді. Тодд бүркіттерді зерттейді, барлық ұяларын бес бармақтай біледі, әрбір құспен жеке таныс секілді, қорықтың өз адамына айналды. Өз зерттеулерінің нәтижелерін, бүркіт фотосуреттерін ғылыми журналдарда жариялайды және Қостанайға ұшып келу үшін маусымның басталуын асыға күтеді..
Жалпы Наурызым қорығы – тұрақты зерттеулер жүргізілетіндердің бірі. Көптеген жылдар бойы ол ММУ ғалымдары мен студенттерінің дала базасының қызметін атқарған еді, мұнда орнитология мен экология облысының классикалық жұмыстары жүргізілді. Наурызым қорығы А.Н. Формозов, А.Г. Воронов, A.M. Чельцов-Бебутов, И.А. Крупеников және т.б. сияқты ірі ғалымдар атымен тығыз байланысты.
Наурызым қорығы ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұра тізіміне енгізілген. Шетел зерттеушілері жағынан қорықтың бірегей табиғатын зерттеуге үлкен қызығушылық көрінуде.
Мәдени және табиғи мұраның әрбір объекті бірегей және оның жойылуы орны толмас шығын болып табылады!
Наурыз – жыл басы, Ұлыстың ұлы күні. Күн мен түннің, ыстық пен суықтың, қыс пен жаздың, қараңғы мен жарықтың теңелетін, жер арқасы кеңіп, күллі тіршілік әлемі қайта түлейтін Табиғат мерекесі;
Наурыз - адамдардың қыс қыспағынан, жұт апатынан аман қалып, малы төлдеп, аузы аққа жаритын Шаруа мерекесі;
Наурыз - әрбір шаңыраққа шыраққа шырақ жағылып, «Қызыр түнін» күтіп, жақсылық құт-береке тілеп, ертеңгі күнге зор үмітпен қарайтын Сенім мерекесі;
Наурыз – жеті дәмнен Наурызкөже жасап, адамдардың бір-біріне дәм татқызып, дастарқан басында бірге отыратын Ынтымақ-бірлік мерекесі;
Наурыз – жыл бойы өткен-кеткен ренішті кедергісіз кешіріп, ән-күймен, ойын-сауықпен жанды жадыратып, сананы серпілтетін Көңіл мерекесі.