В первоначальные времена правил миром страшный змей Айдахар. Питался он кровью животных. Подлый комар служил у него на посылках. Кликнул к себе змей комара, говорит ему: — Облети всю землю, отведай тайком крови всех живых существ и, воротясь, доложи мне, чья кровь самая сладкая. На кого укажешь, тех и буду губить. Полетел комар. Исполнив повеление, спешит обратно. На пути встречает его ласточка. — Куда летал? — По приказанию господина моего Айдахара облетел всю землю, чтобы узнать, чья кровь самая сладкая. — Что же ты узнал? — Слаще всего кровь человека,— пропищал комар. Ласточка встревожилась. — Не говори, комар, змею правду. Человек добр, не губи его. — Нет, скажу! Ласточка снова: тебя, не вреди человеку: он мне друг. А комар: — Нет, скажу! Прилетел комар к Айдахару, и ласточка тут же вьется. — Ну,— зашипел змей,— рассказывай все, что разведал! Но страшись, раб, произнести хоть слово лжи! — Владыка мой и повелитель,— начал комар,— скажу тебе правду, ничего не утаю. Самая вкусная, самая сладкая кровь у... Хотел он сказать «у человека», да не успел: ласточка стрелою кинулась к нему и отщипнула острым клювом кончик комариного языка. Заметался комар над змеем: — З-з-з... З-з-з... З-з-з...— но сказать ничего не может. А ласточка ласково щебечет: — Я знаю, Айдахар, что хотел сказать комар: самая сладкая кровь — у змеи! Рассвирепел змей на ласточку, ударив хвостом, прыгнул в небо с раскрытой пастью. Да ведь нет птицы быстрее и поворотливее ласточки. Метнулась она в сторону — и ушла от смерти. Успел Айдахар лишь за хвост ее ухватить. Вырвал из середины хвоста несколько перышек и — рухнул на землю, ударился о камень и испустил дух. Вот почему у ласточки хвостик рожками, и вот почему люди так любят эту птицу.
«Қыз Жібек» – қазақ халқының әйгілі лиро-эпостық жыры. Жыр – махаббат машақаты жолында туындаған оқиғаға құрылдған. Шамамен XVIІ ғасырда қазақ даласының батыс өңірінде, яғни Кіші жүз қазақтары арасында дүниеге келген жырдың нұсқалары арасында айырмашылық аз, яғни болса, кейбір сюжеттік қосындылар мен суреттеу, баяндаулардағы қысқа немесе кеңінен толғаушылық болса керек. Аталған жырды алғаш рет Е:А. Александров 1880 жылы Мұсабай ақыннан жазып алып, ұзын-ырғасын қара сөзбен орысшаға аударған болса, татар мұғалімі Фалиолла Тухватуллин Зайсан өңірінен жазып алып, 1894 жылы Қазан қаласында кітап етіп бастырған. Біз төменде аталған нұсқамен қоса Жүсіпбекқожа Шайхисламов жинақтап, Қазанда бірнеше рет бастырған толық нұсқасын да жариялап отырмыз.Фильмнің бірінші бөлімінде Базарбай байдың Төлеген атты ұлы 14 жасқа толғанда өзіне жар іздеп, 210 сұлудың арасынан Сырлыбай ханның Жібек атты қызын ұнатқандығы айтылады. Үш ай Сырлыбай ханның елінде болған Төлеген өз еліне бармақ болып сапарға шығады. Бірақ Жібекті қызғанып, жол тосқан Бекежан қапыда Төлегенді өлтіріп, қазасын Жібекке өзі келіп естіртеді. Сол үшін Бекежан өлім жазасына кесіледі.
Фильмнің 2-бөлімінде хабарсыз кеткен Төлегенді іздеп шыққан інісі Сансызбай қалмақ ханы Қоренді өлтіріп, Жағалбайлы елін жаудан азат еткендігі айтылады.
Әлқисса, төменгі Мекке жолында жеті тылсым дариялар бар еді, осы дариялардың һәммасы Черный море дегенге құяды екен. Осы теңіз жағасында Жүз жағалбайлы деген ел бер екен. Сол елде Базарбай деген бір бай бар екен. Базарбайдың байлығын ешкім есеп етіп болмас екен, үш қатыннан тоғыз ұлы бар екен. Сол елге бір қалың дерт – оба келіп, сонда Базарбайдың тоғыз ұлының бәрі өліпті, содан кейін және алты қатын алыпты, еш перзенті болмады. Базарбай сексенге келгенде, оның кіші қатыны қырық төртке келгенде бір ұл тауыпты, басқа қатындарда еш бала жоқ, оның атын Төлеген қойды, осы Төлеген періште сипатты, хор құлықты боп туды, оның артынан тоғызыншы жылда бір ұл туды, оның атын Сансызбай қойды. Екеуіне де Базарбай қалың бермеді, тірі болса өздері бір қыз алар, патшаның қызын алса да мал жетеді деп. Сол уақытта Төлеген 12 жасқа келді, ешкімнің қызын жақтырмады, 16 жасқа келді, сонда бұл елге бір сәудегер кеп сұрады: бұл Базарбай екі ұлына неге қалыңдық бермеген деп, соның жайын әркімнен сұрап біліп, бір күні Төлегенге айтады."Қазақ халқының даналығы көрініс тапқан жыр"Жібек — Меруерт Өтекешева
— Облети всю землю, отведай тайком крови всех живых существ и, воротясь, доложи мне, чья кровь самая сладкая. На кого укажешь, тех и буду губить.
Полетел комар. Исполнив повеление, спешит обратно. На пути встречает его ласточка.
— Куда летал?
— По приказанию господина моего Айдахара облетел всю землю, чтобы узнать, чья кровь самая сладкая.
— Что же ты узнал?
— Слаще всего кровь человека,— пропищал комар. Ласточка встревожилась.
— Не говори, комар, змею правду. Человек добр, не губи его.
— Нет, скажу! Ласточка снова:
тебя, не вреди человеку: он мне друг. А комар:
— Нет, скажу!
Прилетел комар к Айдахару, и ласточка тут же вьется.
— Ну,— зашипел змей,— рассказывай все, что разведал! Но страшись, раб, произнести хоть слово лжи!
— Владыка мой и повелитель,— начал комар,— скажу тебе правду, ничего не утаю. Самая вкусная, самая сладкая кровь у...
Хотел он сказать «у человека», да не успел: ласточка стрелою кинулась к нему и отщипнула острым клювом кончик комариного языка.
Заметался комар над змеем:
— З-з-з... З-з-з... З-з-з...— но сказать ничего не может.
А ласточка ласково щебечет:
— Я знаю, Айдахар, что хотел сказать комар: самая сладкая кровь — у змеи!
Рассвирепел змей на ласточку, ударив хвостом, прыгнул в небо с раскрытой пастью. Да ведь нет птицы быстрее и поворотливее ласточки. Метнулась она в сторону — и ушла от смерти. Успел Айдахар лишь за хвост ее ухватить. Вырвал из середины хвоста несколько перышек и — рухнул на землю, ударился о камень и испустил дух.
Вот почему у ласточки хвостик рожками, и вот почему люди так любят эту птицу.
«Қыз Жібек» – қазақ халқының әйгілі лиро-эпостық жыры. Жыр – махаббат машақаты жолында туындаған оқиғаға құрылдған. Шамамен XVIІ ғасырда қазақ даласының батыс өңірінде, яғни Кіші жүз қазақтары арасында дүниеге келген жырдың нұсқалары арасында айырмашылық аз, яғни болса, кейбір сюжеттік қосындылар мен суреттеу, баяндаулардағы қысқа немесе кеңінен толғаушылық болса керек. Аталған жырды алғаш рет Е:А. Александров 1880 жылы Мұсабай ақыннан жазып алып, ұзын-ырғасын қара сөзбен орысшаға аударған болса, татар мұғалімі Фалиолла Тухватуллин Зайсан өңірінен жазып алып, 1894 жылы Қазан қаласында кітап етіп бастырған. Біз төменде аталған нұсқамен қоса Жүсіпбекқожа Шайхисламов жинақтап, Қазанда бірнеше рет бастырған толық нұсқасын да жариялап отырмыз.Фильмнің бірінші бөлімінде Базарбай байдың Төлеген атты ұлы 14 жасқа толғанда өзіне жар іздеп, 210 сұлудың арасынан Сырлыбай ханның Жібек атты қызын ұнатқандығы айтылады. Үш ай Сырлыбай ханның елінде болған Төлеген өз еліне бармақ болып сапарға шығады. Бірақ Жібекті қызғанып, жол тосқан Бекежан қапыда Төлегенді өлтіріп, қазасын Жібекке өзі келіп естіртеді. Сол үшін Бекежан өлім жазасына кесіледі.
Фильмнің 2-бөлімінде хабарсыз кеткен Төлегенді іздеп шыққан інісі Сансызбай қалмақ ханы Қоренді өлтіріп, Жағалбайлы елін жаудан азат еткендігі айтылады.
Әлқисса, төменгі Мекке жолында жеті тылсым дариялар бар еді, осы дариялардың һәммасы Черный море дегенге құяды екен. Осы теңіз жағасында Жүз жағалбайлы деген ел бер екен. Сол елде Базарбай деген бір бай бар екен. Базарбайдың байлығын ешкім есеп етіп болмас екен, үш қатыннан тоғыз ұлы бар екен. Сол елге бір қалың дерт – оба келіп, сонда Базарбайдың тоғыз ұлының бәрі өліпті, содан кейін және алты қатын алыпты, еш перзенті болмады. Базарбай сексенге келгенде, оның кіші қатыны қырық төртке келгенде бір ұл тауыпты, басқа қатындарда еш бала жоқ, оның атын Төлеген қойды, осы Төлеген періште сипатты, хор құлықты боп туды, оның артынан тоғызыншы жылда бір ұл туды, оның атын Сансызбай қойды. Екеуіне де Базарбай қалың бермеді, тірі болса өздері бір қыз алар, патшаның қызын алса да мал жетеді деп. Сол уақытта Төлеген 12 жасқа келді, ешкімнің қызын жақтырмады, 16 жасқа келді, сонда бұл елге бір сәудегер кеп сұрады: бұл Базарбай екі ұлына неге қалыңдық бермеген деп, соның жайын әркімнен сұрап біліп, бір күні Төлегенге айтады."Қазақ халқының даналығы көрініс тапқан жыр"Жібек — Меруерт Өтекешева
Объяснение: