Сөйлем мүшелері сөйлемдегі маңызына, қызметіне қарай тұрлаулы мүшелер жәнетұрлаусыз мүшелер болып екі топқа бөлінеді.
Сөйлемде сөздер бір-бірімен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі мағынаны, ұғымды білдіріп, ой білдіруге себебін тигізіп тұрады. Сөйлем ішінде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі бір сұраққа жауап бере алатын мағыналы сөзді я сөз тізбегін сөйлем мүшесі дейміз. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметі жағынан бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш болып беске бөлінеді. Олар сөйлем құрай алу қасиетіне байланысты тұрлаулы мүше және тұрлаусыз мүше болады. Бастауыш пен баяндауышты тұрлаулы мүшелер, ал анықтауышты, толықтауышты, пысықтауышты тұрлаусыз мүшелер дейміз Бастауыш - сөйлемде атау септігінде тұрып, ойдың кім, не жайында екенін білдіріп, баяндауышпен қиыса байланысатын тұрлаулы мүше. *Бастауыш* кім? не? кімдер? нелер? кімім? нем? кімі? несі? және басқа сөз топтарының заттанып, атау септігіндегі сұрақтарына жауап береді. Бастауыш атау септігінде зат есім мен есімдіктен болады: Бәйге бригадаға берілді. Сіз өз басыңызды ғана ойламаңыз. (Ғ. Мұст) Атау септігінде тұрып заттанған басқа сөз топтары да (сын есім, зат есім, етістіктің есімше, тұйық етістік түрлері т.б.) бастауыш қызметін атқарады.
*Баяндауыш* - сөйлемде жіктеліп келіп бастауыштың қимылын іс-әрекетін, кім екенін білдіріп, онымен жақ жағынан, кейде жекеше, көпше (1-2 жақта) түрде қиыса байланысын қолданылатын тұрлаулы мүше. Баяндауыш не істеді? қайтті? неғылды? деген сұрақтарға жауап береді. Кейде сөйлемде бастауыш тасаланып жасырын да тұрады, ал оның қай сөз екенін баяндауыштан анықтауға болады.
На казахском "Тұрлаулы мүшелер "- на русском "Главные члены предложения "
әжемнің ертегілері есімде, кішкентай едім, үзік⁻үзік есімде қалыпты, әжемнің қасында жатып ертегілерін тыңдайтынмын. сол бір сағымға, арманға айналған күндерімді сағындым. бұл естеліктер мен үшін өте құнды. сол күндерді кері оралту үшін бәріне дайынмын, бірақ қызық, дәл мендей осындай тілекті біреу тілейді ме екен? мен үшін қымбат естеліктің асылдығын өзгелер асыл деп қабылдайды ма екен? біреулер материалдық құндылықтарды арман қылад. біреулер көңілі жай болуды қылад арман және тағысын тағы. ал өткеннін қайта оралмасын, жүректен орын аларлар өткен өтсе, әр қайсысы бір бөлшектен әкетерін және сол орын бос қаларын ойлайтын кімдер? мені түсінерлер кімдер? иә, өмір толы сұрақ. келісемін, жауабы табылмас сұрақ. білемін, кері қайту мүмкін емес, бірақ жүрекке әмір бар ма? әжемнің ертегілері мәңгі жадымда сақталары хақ. сол үшін де мен шексіз разымын. Аллахқа мың алғыс!
Сөйлемде сөздер бір-бірімен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі мағынаны, ұғымды білдіріп, ой білдіруге себебін тигізіп тұрады. Сөйлем ішінде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі бір сұраққа жауап бере алатын мағыналы сөзді я сөз тізбегін сөйлем мүшесі дейміз. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметі жағынан бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш болып беске бөлінеді. Олар сөйлем құрай алу қасиетіне байланысты тұрлаулы мүше және тұрлаусыз мүше болады. Бастауыш пен баяндауышты тұрлаулы мүшелер, ал анықтауышты, толықтауышты, пысықтауышты тұрлаусыз мүшелер дейміз Бастауыш - сөйлемде атау септігінде тұрып, ойдың кім, не жайында екенін білдіріп, баяндауышпен қиыса байланысатын тұрлаулы мүше. *Бастауыш* кім? не? кімдер? нелер? кімім? нем? кімі? несі? және басқа сөз топтарының заттанып, атау септігіндегі сұрақтарына жауап береді. Бастауыш атау септігінде зат есім мен есімдіктен болады: Бәйге бригадаға берілді. Сіз өз басыңызды ғана ойламаңыз. (Ғ. Мұст) Атау септігінде тұрып заттанған басқа сөз топтары да (сын есім, зат есім, етістіктің есімше, тұйық етістік түрлері т.б.) бастауыш қызметін атқарады.
*Баяндауыш* - сөйлемде жіктеліп келіп бастауыштың қимылын іс-әрекетін, кім екенін білдіріп, онымен жақ жағынан, кейде жекеше, көпше (1-2 жақта) түрде қиыса байланысын қолданылатын тұрлаулы мүше. Баяндауыш не істеді? қайтті? неғылды? деген сұрақтарға жауап береді. Кейде сөйлемде бастауыш тасаланып жасырын да тұрады, ал оның қай сөз екенін баяндауыштан анықтауға болады.
На казахском "Тұрлаулы мүшелер "- на русском "Главные члены предложения "
Желаю удачи ! Сәттілік тілеймін ))
есімде, кішкентай едім, үзік⁻үзік есімде қалыпты, әжемнің қасында жатып ертегілерін тыңдайтынмын. сол бір сағымға, арманға айналған күндерімді сағындым. бұл естеліктер мен үшін өте құнды. сол күндерді кері оралту үшін бәріне дайынмын, бірақ
қызық, дәл мендей осындай тілекті біреу тілейді ме екен? мен үшін қымбат естеліктің асылдығын өзгелер асыл деп қабылдайды ма екен?
біреулер материалдық құндылықтарды арман қылад. біреулер көңілі жай болуды қылад арман және тағысын тағы. ал өткеннін қайта оралмасын, жүректен орын аларлар өткен өтсе, әр қайсысы бір бөлшектен әкетерін және сол орын бос қаларын ойлайтын кімдер? мені түсінерлер кімдер?
иә, өмір толы сұрақ. келісемін, жауабы табылмас сұрақ. білемін, кері қайту мүмкін емес, бірақ жүрекке әмір бар ма?
әжемнің ертегілері мәңгі жадымда сақталары хақ. сол үшін де мен шексіз разымын. Аллахқа мың алғыс!