Тұрлаусыз мүшелер - сөйлемнің тұрлаулы мүшелерінің айналасына топтасып, семантикалық жағынан кеңейтіп, толықтыратын мүшелер.
Тұрлаусыз мүшелерді тіл білімінде үш топқа бөліп қарау қалыптасқан:
анықтауыш;
толықтауыш;
пысықтауыш.
Осылайша жіктеуде олардың тұрлаулы мүшелерге мағыналық қатынасы негізге алынады. Дегенмен, олардың қай сөз табынан болған мүшемен қатысы да ескеріледі. Мысалы, Ол шебер сөйледі. Ермек шебер ойыншы. Мұндағы шебер сөзі бірінші сөйлемде пысықтауыш, екінші сөйлемде анықтауыш қызметінде жұмсалып тұр. Толықтауыш пен пысықтауыш көбіне баяндауышпен, ал анықтауыш көбіне бастауышпен және субстантивтенген басқа мүшелермен байланысты болады десек те, тұрлаусыз мүшелер туралы мәселелер сөздердің тіркесуімен байланыста қаралғанда ғана шешімін табады.
Тұрлаусыз мүшелер - сөйлемнің тұрлаулы мүшелерінің айналасына топтасып, семантикалық жағынан кеңейтіп, толықтыратын мүшелер.
Тұрлаусыз мүшелерді тіл білімінде үш топқа бөліп қарау қалыптасқан:
анықтауыш;
толықтауыш;
пысықтауыш.
Осылайша жіктеуде олардың тұрлаулы мүшелерге мағыналық қатынасы негізге алынады. Дегенмен, олардың қай сөз табынан болған мүшемен қатысы да ескеріледі. Мысалы, Ол шебер сөйледі. Ермек шебер ойыншы. Мұндағы шебер сөзі бірінші сөйлемде пысықтауыш, екінші сөйлемде анықтауыш қызметінде жұмсалып тұр. Толықтауыш пен пысықтауыш көбіне баяндауышпен, ал анықтауыш көбіне бастауышпен және субстантивтенген басқа мүшелермен байланысты болады десек те, тұрлаусыз мүшелер туралы мәселелер сөздердің тіркесуімен байланыста қаралғанда ғана шешімін табады.
1-нұсқа
1. Заттың дәмін білдіретін сөзді атаңыз.
Е) Тәтті
2. Сын есімді табыңыз.
Е) Қызыл.
3. Сын есім болмайтын сөзді табыңыз.
А) Көз.
4.Зат есімнен сын есім жасап тұрған жұрнақты табыңыз.
В) Малды ауыл.
5. Күрделі сын есімді табыңыз.
А) Қызыл ала.
6. Сапалық сын есімді көрсетіңіз.
С) Тамаша.
7. Арман сөзіне тіркес бола алатын сын есімді көрсетіңіз.
А) Биік.
8. Сын есім нені білдіретінін көрсетіңіз.
Е) Заттың түр-түсін
9. Қатыстық сын есімді көрсетіңіз.
С) Жаңбырлы.
10.Туынды сын есімді табыңыз.
С) Таулы.
11. Дұрыс тіркескен сөзді табыңыз.
Д) Әдеби тіл.
12. Сын есімді сөз тіркесін көрсетіңіз.
Д) Адал адам.
13. Күрделі сын есімді табыңыз.
В) Сары ала.
14. Қатаң дауыссыз дыбыстан тұратын сын есімді көрсетіңіз.
Д) Қысқыш.
15. Қандай? сұрағына жауап беретін сөзді табыңыз.
Д) Мерекелік.
16. Сын есімді табыңыз.
Е) Жарық.
17. Күрделі сын есімді табыңыз.
Е) Орта бойлы.
18. Сын есімді табыңыз.
В) Тәтті.
19. Досыңның мінезіне сәйкес сөзді табыңыз.
Е) Мейірімді.
20. Негізгі сын есімді табыңыз.
В) Жарық.
21. Туынды сын есімді табыңыз.
Д) Таулы.
22. Күрделі сын есімді көрсетіңіз.
А) Қызыл қоңыр.
23. Әлияның бойы қандай екенін белгілеңіз.
Е) Ұзын.
24. –қы, -кі, -ғы, -гі жұрнақтары арқылы қай сөз табы жасалатынын көрсетіңіз.
Е) Сын есім.
25. «Арық ...» сөзімен тіркесетін сын есімді табыңыз.
Д) Қой.