Оку тапсырмасы: Балкаш көлі туралы ертегі

Ерте-ерте ертеде Балкаш көлі жағасында карама-карсы қалалар болды. Керемет калалардын бірі – "Бал" деп аталды, екіншісінің атауы – Қаш еді. Екі кала тұрғындары да дәстүрлі коленермен айналысты. Сүңгуі халық көлдегі бакалшықтардан інжу, меруерт алып, жағаға шығатын еді. Күндердін күнінде құрлықта тұз таусылып калды, тұз жетіспеушілігінен карапайым халык жапа шекті. Сонда Қаш қаласының жұрты көл суынан тұз сүзіп алатын арнайы елек ойлап тапты. Күні-түні тұз сүзумен айналысып, інжу тастар теруге уақыт та қалмады. Қала көркейіп, байыды. Бірақ, бір қиыны, көлдегі тұз тез таусылып, су тұщы болып калды. Қаш қаласының тұрғындары Бал қаласы одан да бай, көрікті қалаға айналғанын байқады. Оның құпиясы мынада: меруерт тасын алатын кабыршактар тек тұзды суда болады, Қаш қаласы жағындағы су тұщы болып кеткендіктен бағалы тастар көлдің келесі жағына жылжып кеткен екен. Бал қаласының халкы Қаш тұрғындары немен айналысып жүргенін білді де, тұз таусылып калар деп қорықты, тұз таусылса інжу тастар да болмайды. Сол себепті олар көрші қаламен келісіп, көлді екіге бөліп алды. Уақыт өте келе көлдің Қаш каласына тиесілі белігі мүлдем тұщы болып калды, тұз таусылды. Адамдар бұл каладан үдере көшті. Көпшілігі Бал каласына коныс аударды. Ол жакта суды елеп-екшеуге, тұз алуға болмайды. Көшіп барған халык та меруерт іздеуге мәжбүр болды. Бал үлкен кала еді, Қаш қаласының тұрғындары да келіп коныстанғасын, одан сайын үлкейе түсті. Қаладағы барлык адам меруерт, інжу жинаумен айналысты. Тұрғындары көшіп, тастап кеткен Қаш қаласы қазір жоқ. Қамалдары кирап, жел ұшырып кетті. Ал Балқаш көлі сол қалпы жартысы ащы, жартысы тұщы болып калды.

тапсырма:

1.Ертегінің сюжеттік желісі бойынша карапайым жоспар кұрыныз.

2. Мәтін бойынша үш сұрақ құрастыр.

3. Берілген есімдіктерді қатыстырып сөйлем кұра.

Ешкім, ешкашан, ешқайда

Кім болса да омірде бакыт іздеп, тек кана соган умтылады. Бакыт жолында адам ушкан кус тарізді. Екі канаты бірдей болып, сайкестікпен ушпаса, кус ушкан багытынан ауыткып кетеді. Сол сиякты, а да озінін екі тірегін бірдей устамаса алган багытынан ауыткып омір жолы оны бакытка емес, зардапка урындыруы мумкін. Сол ушін бакыт кусынын кос канаты тарізді екі тірегі болып табылатын рухани жане материалдык тілектерін тен устауга умтылады. Бул табиги зандылык.

Абай мурасына зер сала карайтын болсак, ойшылдын рухани мурасынан алем зандылыктарын коріп, озіміздін кунделікті омірде де, мемлекетіміздін оркениетінін каркынды даму жолында да пайдаланатын оте коп кундылыктарды таба аламыз.

Адам алемнін бір болігі болгандыктан, онын туп негізі де екі болмыстан, ягни жан мен таннен куралады. Сондыктан, ушкан кус екі канатын калай бірдей устайтын болса, а да бакытка жету ушін осы екі болмысын, ягни тан кумары мен жан кумарын, бірдей устап отыруы керек. Болмаса жеке адамдар гана емес, ірі мемлекеттердін, тіпті букіл адамзат кауымынын тіршілігі заман агысында тура багыттан ауыткып онга немесе солга согып кетуі мумкін.

Буган мысалдар коп. Егер казіргі замандагы коршаган ортанын залалданып былгануын, шол мен шолейт аймактардын улгайып, жер бетін басып бара жатканын, ішетін ауыз судын жылдан жылга азайып, кейбір елдерде тіпті халыктын оны сатып алып ішуге мажбур болып отырганын, ауа райынын озгеріп, табигат апаттарынын молаюын, халыкаралык ахуалда ірілі-кішілі согыс орттері мен турлі ланкестік арекеттердін оршуіне зер сала карасак, бугінгі кундерде адамзат кауымынын багыты ауыткып, келешегі булынгырлана бастаганын сезу киын емес. Булардын барлыгы материалдык оркениеттін біржакты дамып, адамдардын моральдык-этикалык, рухани ахуалынын томендеуінін коріністері. Откен атеистік дауірдегі социалистік жуйенін жетпіс жылдай гана омір суріп, куйрегеніндей демесек те, бунын тубі жаксылыкка апармайтыны, арине, белгілі.

Осындайда бурыс жолдан дурыс жолга салу ушін Абай созімен айтканда «кез-кезімен наби», ягни улы ойшылдар, аулие-пайгамбарлар келеді. Казак халкынын улы ойшыл акыны Абай да сондай данышпандардын катарында. Бакытты омір суру ушін адамга жогары максатка жету керек екенін білдіреді улы ойшыл. Омірдін жогары максатына жету ушін салауатты омір суру керек. Ал салауатты омір адамнын озінін негізгі болмыстарын, ягни аркімнін озін-озі дурыс таныганнан кейін гана болуы мумкін. Сонда гана ол озінін алемнін бір болшегі екеніне козі жетіп, жалпыга ортак зандылыктарды тусініп, оз омірін букіл болмыспен уйлесімді ете алады. Болмыстын жалпы зандылыктарына алемнін жаратылу себебі мен онын турлі коріністері, ондагы жан иелері мен коршаган табигат, адамнын іс-арекеттерінін ман-манісі жане оларга уакыттын калай ыкпал жасайтыны жатады.

Туған жер – адам өмірінде киелі орын алады. Нақты осы жер оны елімен, өткенмен және болашақпен байланыстырады. Міне, сондықтан да тіпті балалық шақтан бастап-ақ адамда отанға деген махаббат сезімі оянады. Әрбіріміз үшін Отан ошақ басынан басталады: туған жер, туған көше, туған қала немесе мен үшін туған кент. Менің Отаным кішкентай болса да, мен үшін аса қымбат жер Бестөбе кентінен басталады. Дәл осы жерде менің көңілді де, шаттықты, уайымсыз балалалық шағым өтті. Үйдің маңындағы аулада ойнағаным және бала-бақшаға барған көше әлі есімде. Сол кезде ол маған өте ұзын болып көрінетін. Мұнда көлік сирек жүретін, бірақ серуендеп жүретін адамдар көп болатын. Иә... Туған жер ұзаққа қиып жібермейтін. Сен әрқашан өзің бармасаң да, оймен қиялдап туған көшені, есіктің алдын, «Қызым, үйге кір...»деген ананың сөздерін еске түсіресің. Жүректің әлсіздүрсілі естіледі. Қазір бойжеттім, бірақ та өмір бойы мен үшін балалық шақтағы туған аула мен көше – менің кішкентай Отаным. Сонымен бірге мен елімнің бір бөлшегімін, оның бүгіні мен болашағымын. Біздің Қазақстан – көп ұлтты мемлекет. Бейбітшілік пен достастықта, татулықта бірге жұмыла отырып, қызметтің әр түрлі саласында қазақтар мен орыстар, татарлар мен немістер, украиндер мен кәрістер...еңбектенуде. Мен соңғы жүз жылда Қазақстан жеріне әр түрлі халықтар қоныс тепкеніне жиі ойланамын. Біздің еліміз сияқты менің ағайыным да көп ұлтты. Бірлік, ұлтаралық келісім және саяси тұрақтылық – қазақстандықтардың қалауы. Мен оны білемін. Онда татарлар да, орыстар да, қазақтар да бар. Олардың тағдырын, өмір тарихын тыңдағанда менің елім одан сайын маған жақындай түседі, оны жақсырақ түсіне бастаймын. Біздің отбасы тарихымыз мыңдаған басқа отбасылардың тарихына ұқсас. Өмірдің қиын кездерінде, ауыр жұмыстарда, өтіп жатқан күндер мен мерекелерде әр түрлі ұлт өкілдерінің пікірі қалыптасты. А ң татулығына ұмтылу әр халықтың қанында бар, әсіресе ол қазақстандықтарда ерекше дамыған. Бұл Қазақ жерінің жомарттығынан, осы өлкелерге тағдыр алып келген барлығына құшағын кең жайып, пейілін кеңге салатын Қазақ халқының мінезінен жаралған.Осында тұрушылардың барлығы Қазақ халқының тілін, тарихы мен салт-дәстүрін білуі келек. Қазақстанда тұратын барлық халықтың татулығы мен бірлігінің мәні осында. Ол байырғыкөркем Қазақстан жерінде бейбітшілікті сақтауға көмектеседі. Ал татулық – болашақта гүлденудің маңызды талабы.