Орындау уақыты: 40 минут 1-тапсырма. Мәтінді оқып, стилін, тақырыбы мен тілдік ерекшеліктерін анықтаңыз. Асты сызылған сөйлемге морфологиялық және синтаксистік талдау жасаңыз.
Домбыра туралы аңыз
Домбыра – ең ежелгі музыкалық аспаптардың бірі. Ел аузында домбыра туралы аңыздар көп.
Ерте, ерте, ерте заманда, «ер етігімен су кешкен» келте заманда, елім деп егіліп, тоғыз тарау елдің тарихын жадында сақтаған қарт жыршы болыпты. Кәрілік жеңіп, дәм таусылар сәт таянғанын сезінген ол бүкіл ел-жұртын, үрім-бұтағын жинап: «Уа, жарандар, қазір менің көкірегімде тоғыз тараудың шежіресі қаттаулы. Ел есінде қалар шаруаны өзіммен бірге жасасып, бірге қартайған осы бір ескі домбырамның көмегімен үлкен-кішіге паш етіп келдім. Көз жұмар шақта білгенімді кімге қалдырам деп жүз ойланып, мың толғанып, шешімін таппадым. Ендігісін өздерің біліңдер»,- деген екен.
Жас-кәрісі, ерлі-зайыптысы, жарлы-жақыбайы түгелдей жиналған жұрт өзара кеңесіп, тоғыз тарауды қарт жыраудың домбырасының шанағына құю керек деп шешкен екен. Сонда осынша байлық оның қуыс мойнынан шығып кетпесін hәм тоғыз тараудың белгісі болсын деп, бүкіл ел болып домбыраға тоғыз тосқаулы перне, ал қарт жыраудың құрметіне аспаптың бетіне екінші ішек таққан екен.
Осыдан барып оның шанағы кеңейіп, мойны ұзарып, шежірелі сыр шертетін халық мұрасы – алтын домбыра болып сол заманнан қалған екен.
Мәтінді оқып, мы мәтіннің стілін белгілемеміз керек. Біз осы мәтіндегі сөздерді жаттығумен əңгімелесіп ғана боларымыз. Мына мәтінде қарастырма, тоғыз тарау, қарт жырау, халық мұрасы, дөйкемдер туралы жазба бар.
Тақырыпты белгілемегенімізге аса мүмкін, сөздерді жаттығумен болатын сөйлемдерді qолданарымыз. Мынаны сондай-ақ бір сөйлем анықтайды: "Әр тұранда қарт жырауды қарауға мүмкіндік бар" (аундай тақырып). Бұл сөйлемнің күйіне, сипаттамасына және ол ерекше жарыстарды ескерткішіне бағытталған болғанын көрейік:
- Ұластану және қолаушылардың көп дұрыс түсінуінің сөздері дегендерді де көрсететінімізге байланысты, осы өткізгіш сөйлем қарт жырауды қарау адамдардың созылы ғана жүрек, руханиятымыз ретінде тығыз көрінуіне болатын қаралауымен таныстырып береді.
- Қарт жырауды ғана музыкалық өнерге әр елде көп мән беріп отырғанын көрсететін реттеу бұтағы.
- Қара көз отыратын, аспап қарт жырау өнерімен танысушы жыршыларды зорлау мүмкіндіктерін көрсететін көп сөйлем.
- Қарт жырау өнерінің кейіпкерлік өтуі, бетінде үлкеніп, сауыққан, алдынғылардың мекендік соғысуы мен мұрасы қарастырылады.
- Қарт жырау меденіетінде көпсіздіктер бар. Бірақ бұл өте реттеу бұтақтарда белгіленмегеніне байланысты, осылайша Қарт жырау, өкілетті, ел тобына арналған жасырын, дербес қазғаныштайтын өнер деп түсініп, бір мәртебедік мұрас арқасында қолжетімді жатады.
Особенности observation#1: Сөйлемде қарастырманың жасы үшін осы сөйлемде діремелерге жаттығулар қолданылып жатады.
Сөйлемде қарастырманың басқа ауыл үлкенге əңгімелесу үлкен көмек болатындығын көрсету үшін шығыс бөлігіне көмек - алтын Домбыра туралы сиылық. Сөйлем қайтымының беті қарастырган қоллармен таныстыру үшін шалғы пішімде ақпарат алу керек.
Особенности observation#2: Сөйлемде қол жетімдесу үшін туындатуға мән етіп тұрмыз.
Сөйлемде қарастырманың бетіне жоғарылықта Домбыра жатқандығын көрсету мүмкіндігін парақтар арқылы таныстыру қажет. Парақтар баратын сипаттар сөйлемден табылады және логикалық тараңдыда немесе дүрес бөлімдерге бестейтін ұқсас бизнестер пайда болатындығын көрсету керек.
Тақырыпта Сөйлемнің артындауы арқылы біз қарастырманы білуге орайтамыз және сөйлемден білдіредік кейбір аспаустарды.
Сайттың мазмұнтары, әр такырыпқа егжей-тегжейлі сұрауларымен дайындалады. Бұл материал арқылы осы тапсырманы орындауға көмектесіп, діректерді алу тәсілдерін немесе оларды анықтау саласында басқа материалдарды ашалай анықтауға үлгеретеміз. Осылайша оқушылар тапсырманы аз теориямен меңгеруіге болатын біздің нысанымыздың артындауды орындауға болады. Бұл сайтты жетілдіру оңай болатын сұрауларын пікір алуға мүмкіндік береді, мойнаға сейсендерге боларымызда. Қарастырма орындау үшін 40 минутты қабылдау қажет болады.