Казахская национальная одежда имеет многовековую историю, отражает национальный опыт трудовой деятельности. На протяжении веков казахская национальная одежда отличалась простотой и рациональностью. Для нее были характерны общность форм для всех слоев населения, но с определенной социальной и возрастной регламентацией. Нарядность одежде придавали отделка мехом, вышивкой, украшения. Традиционными материалами для нее были кожа, мех, тонкий войлок, сукно, которые казахи изготовляли сами. Одежду шили и из привозных материалов – шелка, парчи, бархата, являвшихся своеобразным мерилом обеспеченности ее обладателей. Широко использовались также и хлопчатобумажные ткани.
Из мехов и шкур шили шубы, нагольных тулупы, головные уборы, безрукавки, зимние шаровары и нарядную верхнюю одежду. Пользовались в основном шкурами домашнего скота, козьими, жеребячьими, коровьими, овечьими, Снятую шкуру просушивали, затем смазывали кислым молоком (айраном), смешанным с отрубями или мукой, 'иногда просто заваренными отрубями. Зимой айран заменяли разведенным в воде казахским сыром (куртом). Потом шкуру свертывали мездрой внутрь, а через три-четыре дня обмывали ее и укладывали в крепко подсоленную воду. После очередной просушки мездру соскабливали специальным ножом, кожу разминали вручную, и она приобретала белый цвет. Для придания большей белизны ее поливали разведенным в воде мелом. Выделанная кожа использовалась в одежде в сочетании с тканями.
Для изготовления нагольных тулупов и шаровар кожу подвергали дублению и окраске с различных красителей. Например, желтую окраску получали путем использования измельченного корня таранового растения, сваренного в кипятке, или корня ревеня, листьев и наплывов дикой яблони и др., красный – из корня растения уйран бояу, оранжевый – из сушеных корок граната.
Большое место среди материалов для казахской одежды занимала шерсть домашних животных. Ее использовали в качестве утепляющей подкладки для верхнего платья (халатов, бешпентов) и головных уборов. Многие виды одежды шили из войлока. Для его изготовления шла преимущественно белая шерсть, особенно ценным считался тонкий пух с шеи овец.
Казахи издавна умели изготовлять и грубое сукно из верблюжьей или бараньей шерсти. Лучшая ткань получалась из шерсти молодых верблюдов. Сукно из овечьей шерсти употребляли для одежды неимущие люди. Использовалось оно и там, где мало разводилось верблюдов.
Наряду с домоткаными, изготовляемыми на примитивных горизонтальных станках, еще в древности в обиход казахов-кочевников вошли привозные хлопчатобумажные, шелковые и шерстяные ткани. Основным потребителем привозных тканей была феодальная знать. Остальная масса казахов довольствовалась меховыми, кожаными, самодельными шерстяными изделиями.
По мере сближения с Россией русские товары, в том числе и ткани, стали вытеснять среднеазиатские, фабричные материалы заменяли ткани домашнего производства, что было связано с общим процессом разрушения натурального хозяйства.
В конце Х1Х – начале ХХ в. казахи в основном шили одежду из хлопчатобумажных тканей фабричного производства: ситца, бязи, кумача, коленкора, миткаля. Богатые покупали бархат, шелка, атлас, парчу, тонкие сукна. Использовались и среднеазиатские ткани ремесленного производства: мата, бязи, полушелковые ткани (адрас, бекасаб, падшаи и др.)
Ел басына төнген кешегі қара түнектің көбесі сетінеп, әділеттің ақ жалауы көтерілгелі бері қазақтың ұлттық мәдениеті аспанында шуақты нұрын төгіп жарқырай жайнаған рухани көсемдер туралы, олардың өмірі мен шығармашылық өнері жайлы, азаматтық болмысы мен қайраткерлік қарымы туралы біраз дүниелер жазылып, көпке беймағлұм көмескі жайлардың көзі ашылғандай. Өлгеніміз тіріліп, өшкеніміз жанғандай, рухани қазынамыздың олқы тұсының орны тола бастады. Негізгі тақырыпқа көшпес бұрын, тарих тұңғиығына батып мәңгі жоғала жаздаған Ахмет Байтұрсынұлы сияқты Алаш ардагері арыс ұлдарымыздың асыл еңбектерін көздің қарашығындай сақтап, осы күнге жеткізген жеке адамдарға, архив қызметкерлеріне және бұларға жабылған жаланы жұлып тастап ақтауда ат салысқан еліміздің естияр азаматтарына жұрт риза екенін айта кеткіміз келеді.
Қазақ халқы жалпы архив жинау ісін дағдыға айналдырмаған ел. Соған қарамастан өзімізде де, өзге шет елдерде де халықтың тарихына, мәдениетіне, тіліне әдебиетіне, өнеріне т.б. кәсіп, тіршілік жоралғысына қатысты дүниелердің сақтала бергені қандай олжа. Осыдан ойға түседі. 1987 жылы күз айында сапардың сәті түсіп, маған Америка Құрама Штаттарына барып қайтуға тура келді. Бір күні Мадисон қаласындағы университетке соғып, оның кітапхана қорымен таныстық. Сонда біз таңқаларлық жағдайға тап болдық. Әлгі кітапханада қазақ мәдениетінің, ғылымының, өнерінің бұрынғы, қазіргі өкілдерінің бар дүниесі тізіліп тұр. Өзімізде жоқтың бәрі осында. Компьютер арқылы бар сұрағымызға жауап алдық. әл-Фарабиден М. Шахановқа дейін түгел жинақталған. Бір мезгілде көзімізге оттай басылып Ахан туралы мағлұматтар кетті. Жеті қат жер астына кеткен әйгілі «Қазақ» газетінің топтамасы сонда тұр. Біз оның бірнеше санын көшірме жасап ала келген едік. Бұл да өзінше бір мұражайлық ескерткіш болып «Қазақ тілі» қоғамында сақтаулы.
Жалпы қазақ қағаз жинамаған, сөз жинап дағдыланған халық қой. Аханның да көп дүниесі көңілде жатталып, көкейде түйіліп қалған. Соның бәрі кейін шығып жатыр. Мұның үстіне ата мұрасын індете іздеп, көп шындықтың бетін ашуға атсалысып жүрген жастар (Ғ. Әнесов, А. Мектепов) әкелген деректер бар. Жиналып келгенде Ахметттану ғылымының негізін кешегі Мұқтар Әуезов, С.Сейфуллин, Смағұл Сәдуақасов, Міржақып Дулатов т.т. тәрізді қазақ мәдениетінің тарландары қалады десек, сексен сегізден бері қарай ол толыға түсті деп толық айтуға болады. Бұл күн өткен сайын ауқымдана бермек.
Казахская национальная одежда имеет многовековую историю, отражает национальный опыт трудовой деятельности. На протяжении веков казахская национальная одежда отличалась простотой и рациональностью. Для нее были характерны общность форм для всех слоев населения, но с определенной социальной и возрастной регламентацией. Нарядность одежде придавали отделка мехом, вышивкой, украшения. Традиционными материалами для нее были кожа, мех, тонкий войлок, сукно, которые казахи изготовляли сами. Одежду шили и из привозных материалов – шелка, парчи, бархата, являвшихся своеобразным мерилом обеспеченности ее обладателей. Широко использовались также и хлопчатобумажные ткани.
Из мехов и шкур шили шубы, нагольных тулупы, головные уборы, безрукавки, зимние шаровары и нарядную верхнюю одежду. Пользовались в основном шкурами домашнего скота, козьими, жеребячьими, коровьими, овечьими, Снятую шкуру просушивали, затем смазывали кислым молоком (айраном), смешанным с отрубями или мукой, 'иногда просто заваренными отрубями. Зимой айран заменяли разведенным в воде казахским сыром (куртом). Потом шкуру свертывали мездрой внутрь, а через три-четыре дня обмывали ее и укладывали в крепко подсоленную воду. После очередной просушки мездру соскабливали специальным ножом, кожу разминали вручную, и она приобретала белый цвет. Для придания большей белизны ее поливали разведенным в воде мелом. Выделанная кожа использовалась в одежде в сочетании с тканями.
Для изготовления нагольных тулупов и шаровар кожу подвергали дублению и окраске с различных красителей. Например, желтую окраску получали путем использования измельченного корня таранового растения, сваренного в кипятке, или корня ревеня, листьев и наплывов дикой яблони и др., красный – из корня растения уйран бояу, оранжевый – из сушеных корок граната.
Большое место среди материалов для казахской одежды занимала шерсть домашних животных. Ее использовали в качестве утепляющей подкладки для верхнего платья (халатов, бешпентов) и головных уборов. Многие виды одежды шили из войлока. Для его изготовления шла преимущественно белая шерсть, особенно ценным считался тонкий пух с шеи овец.
Казахи издавна умели изготовлять и грубое сукно из верблюжьей или бараньей шерсти. Лучшая ткань получалась из шерсти молодых верблюдов. Сукно из овечьей шерсти употребляли для одежды неимущие люди. Использовалось оно и там, где мало разводилось верблюдов.
Наряду с домоткаными, изготовляемыми на примитивных горизонтальных станках, еще в древности в обиход казахов-кочевников вошли привозные хлопчатобумажные, шелковые и шерстяные ткани. Основным потребителем привозных тканей была феодальная знать. Остальная масса казахов довольствовалась меховыми, кожаными, самодельными шерстяными изделиями.
По мере сближения с Россией русские товары, в том числе и ткани, стали вытеснять среднеазиатские, фабричные материалы заменяли ткани домашнего производства, что было связано с общим процессом разрушения натурального хозяйства.
В конце Х1Х – начале ХХ в. казахи в основном шили одежду из хлопчатобумажных тканей фабричного производства: ситца, бязи, кумача, коленкора, миткаля. Богатые покупали бархат, шелка, атлас, парчу, тонкие сукна. Использовались и среднеазиатские ткани ремесленного производства: мата, бязи, полушелковые ткани (адрас, бекасаб, падшаи и др.)
Қазақ халқы жалпы архив жинау ісін дағдыға айналдырмаған ел. Соған қарамастан өзімізде де, өзге шет елдерде де халықтың тарихына, мәдениетіне, тіліне әдебиетіне, өнеріне т.б. кәсіп, тіршілік жоралғысына қатысты дүниелердің сақтала бергені қандай олжа. Осыдан ойға түседі. 1987 жылы күз айында сапардың сәті түсіп, маған Америка Құрама Штаттарына барып қайтуға тура келді. Бір күні Мадисон қаласындағы университетке соғып, оның кітапхана қорымен таныстық. Сонда біз таңқаларлық жағдайға тап болдық. Әлгі кітапханада қазақ мәдениетінің, ғылымының, өнерінің бұрынғы, қазіргі өкілдерінің бар дүниесі тізіліп тұр. Өзімізде жоқтың бәрі осында. Компьютер арқылы бар сұрағымызға жауап алдық. әл-Фарабиден М. Шахановқа дейін түгел жинақталған. Бір мезгілде көзімізге оттай басылып Ахан туралы мағлұматтар кетті. Жеті қат жер астына кеткен әйгілі «Қазақ» газетінің топтамасы сонда тұр. Біз оның бірнеше санын көшірме жасап ала келген едік. Бұл да өзінше бір мұражайлық ескерткіш болып «Қазақ тілі» қоғамында сақтаулы.
Жалпы қазақ қағаз жинамаған, сөз жинап дағдыланған халық қой. Аханның да көп дүниесі көңілде жатталып, көкейде түйіліп қалған. Соның бәрі кейін шығып жатыр. Мұның үстіне ата мұрасын індете іздеп, көп шындықтың бетін ашуға атсалысып жүрген жастар (Ғ. Әнесов, А. Мектепов) әкелген деректер бар. Жиналып келгенде Ахметттану ғылымының негізін кешегі Мұқтар Әуезов, С.Сейфуллин, Смағұл Сәдуақасов, Міржақып Дулатов т.т. тәрізді қазақ мәдениетінің тарландары қалады десек, сексен сегізден бері қарай ол толыға түсті деп толық айтуға болады. Бұл күн өткен сайын ауқымдана бермек.