Шартты рай – іс-әрекеттің болу-болмау, іске асу-аспау мүмкіндігінің шартын көрсететін рай түрі. Етістікке -са, -се жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Жақсы оқысаң,
кейін пайдасын көресің. Ертерек келсем, уақыт ұтамын.
Қалау рай адамның ниеті, ықыласы, ынтасына қатысты ақпаратты білдіреді. Етістікке:
1) -ғы, -гі, -қы, -кі жұрнағы мен тәуелдік жалғауы жалғануы және кел көмекші етістігінің
тіркесуі арқылы; 2) -ғай, -гей жұрнағы, оған жіктік жалғауы жалғану арқылы; 3) -са, -се
жұрнағы жалғанып, одан кейін игі сөзі мен еді көмекші етістігінің тіркесуі арқылы жаса-
лады. Мысалы: білгім келеді, барса игі еді, көрсем екен, жеткізгейсің, т.б.
Бұйрық рай іс-әрекетке қозғау салып, оның міндетті түрде орындалуын талап ете-
ді. І жақта етістікке -айын, -ейін, -йын, -йін; Көпше түрде -айық, -ейік, -йық, -йік; ІІ жақта
қосымша болмайды, көпше түрде -ыңдар, -іңдер, -ңдар, -ңдер; ІІІ жақта -сын, -сін қо-
сымшаларының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: Мен барайын. Сен бар. Сендер
барыңдар. Ол (олар) барсын.
2.
Ашық райлы сөйлемдердің қай шақта тұрғанын ажыратыңдар.
1955 жылдың 12 ақпанында ғарыш айлағын Қазақстанда тұрғызу турал
1957 жылдан бері «Байқоңыр» әлемдегі тұңғыш ә
гоо бт таланты,
Көрер жарыс көреді, шаһардың алаңы кен, шетелдік қала әдемі.
1. Астана - Еуразияның қақ ортасында орналасқан еліміздің бас қаласы. Бұрынғы аты - Ақмола, Елбасымыздың 1998 жылғы 6 мамырдағы Жарлығымен Астана қаласы болып өзгертілді. 1999 жылы ЮНЕСКО шешімі бойынша "әлем қаласы" атағын алды.
2. Астананы ресми көшіру 1997 жылғы 10 желтоқсанда жүзеге асты.
3. Тәуелсіз Қазақстанның сәулеттік символына айналған «Бәйтерек» монументі, «Хан-шатыр» сауда және ойын-сауық орталығы және «Думан» ойын-сауық кешені біздің отбасымыздың сүйікті демалу орындары.
Зар заман – тарихи кезең.
Көгінде қыран қалықтап, жерінде түйесі боздап, жылқысы құлындаған байтақ қазақ жері небір қан сасыған майдандарды өткерді. Ал қазақ елінің осынау қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заманға қол жеткізу үшін бейнетті, терді, талай бейкүнә өмірді артқа тастады. Ел тарихында осындай айрықша тарихи кезеңдердің бірегейі – "зар заман" кезеңі.
Зар заман ақындарының алғашқы легі Абылай заманынан басталса, арты Абайға келіп тіреледі. Сондықтан қазақтың тарихымен салыстырсақ зар заман дәуірі толық жүз жылға созылады. Ал зар заман ақындары – қазақ әдебиеттану ғылымына алғаш рет М.Әуезов енгізген термин. Сол кез ақындары шоғырының белгілі өкілдері: Дулат Бабатайұлы, Шортанбай Қанайұлы, Мұрат Мөңкеұлы, Әбубәкір Кердері, Албан Асан, т.б. "Неліктен "зар заман"? Ол кездегі жағдай қандай болды?" деген сұрақтарға біз жауапты Шортанбай Қанайұлының бір ғана "Зар заман" өлеңінен-ақ ала аламыз.
Ақын өлеңін "бисмілла" деп бастап көргені мен түйгенін жырлап әкетеді.
Дұрысын білмейтін надандардың басшы бола бастағанын, ақша деген дүниенің шыққанын, байлардың ұрлық жасап, билердің парақор болғанын, бір-бірлерін көре алмай, орыстарға жем болатынымызды, егесетін, әдесіз қыз бен жігіт шыққанын, барлығының ойлағаны мал және бұрынғы заман қайта келмейтінін айтып күйінеді. Осыдан-ақ сол кезде расында ел ішінде үлкен өзгеріс пен жаңашылдық болып жатырғанын көреміз. Ш. Қанайұлының ойын жалғастыра көптеген ақындар да сол заманды өз өлеңдеріне арқау етті.
Әлбетте, қазіргі заман бұдан әлдеқайда тыныш, бейбіт. Бірақ сол кезеңнің қалдықтары да жоқ емес. Игі жақсыларымыз, ұлт жанашырлары саны ғана емес сапасы жақсы болса, әлеуметтік жағдай одан әрі жақсарары шүбәсіз.
Объяснение: