. «Шашылған жыр жолдары» әдісі
Олен несімен ұнады?
Өлең мен ақын тағдырының арасында қандай байланыс бар?
Окырманның сезіміне қандай сөздер немесе сөз тіркестері әсер етеді
деп ойлайсың?
• Қандай өлең жолдары автордың негізгі ойын білдіреді деген ойлайсың?
Туған жерге деген сағынышы бершен елең жолдарды анықтаңыз.
• «О, жаратқан, көп неткен акымағын,
Құм сықылды тез ысып, тез суынар» деген жолдар окырманға қандай
ој сарады.
Автордың көңілі неге алаңдаулы деп ойлайсың?
Бүгінгі заманда оны мәселе ретінде қарастыруға бола ма? Неліктен?
Жауаптары:
Жауаптары:12 - билет
3) Мәтіндегі тәуелдік жалғауы бар сөздер:білімнің, адамның.
20-билет
1) Мәтінді оқып,сұрақтар қой.
1.Қандай адам болашақта дегеніне жетеді? (Арманшыл адам)
2.Қай кезден бастап адам өзінің жүрегі қалаған мамандыққа бейімделе бастайды? (Жас кезден)
3.Жастардың басты міндеті қандай? (Ата-ананың, ұстаздың берген сапалы білімі мен өнегелі тәрбиесін дұрыс ұғынып, түсініп оқу ).
23-билет
2) Жалғаудың түрлері,мысал.
Жалғау — сөз бен сөзді байланыстыратын, сөз аралығындағы қатынастардың көрсеткіші болып табылатын, сөзге грамматикалық мағына үстейтін қосымшалар. Жалғаудың төрт түрі бар: көптік, тәуелдік, септік, жіктік.
Тәуелдік жалғау, әдетте, бір заттың басқа бір затқа тәуелді екенін білдіретін қосымша.Мысалы: менің қаламым; сенің қаламың; сіздің қаламыңыз, оның қаламы.
Септік жалғаулары арқылы есімдер сөйлемдегі етістіктермен де, шылау сөздермен де, есімдер өзді-өздері де жалғасып әр алуан қарым-қатынасқа түседі.Мысалы,еңбек,еңбектің,еңбекке,еңбектен,еңбекті,еңбекте,еңбекпен т.б.
Көптік жалғау — жалғанған сезіне көптік мағына беретін қосымша. Көптік жалғауының дыбыс үндестігіне қарай алты варианты қолданылады: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер(қала-лар, мекеме-лер, ғалым-дар, езен-дер, ат-тар, шөп- тер).
Жіктік жалғау – баяндауышқа ғана тән жалғау.Мысалы,мен бардым,ол отырды,біз келдік т.б.
25-билет
2) Үндестік заңының ережесі,мысал.
Үндестік заңы – түбір мен қосымшаның және сөз аралығындағы дыбыстардың бір-біріне ықпал жасап, өзара үйлесіп, айтылуын үндестік заңы дейміз.
Оның екі түрі бар: 1) буын үндестігі, 2) дыбыс үндестігі.
Тіліміздегі сөздердің басым көпшілігі не біркелкі жуан, не біркелкі жіңішке айтылады.
Мысалы:
Жуан сөздер: балалар, қалалар, қызылдау.
Жіңішке сөздер: жерлерді, ініміз, күнделік.
3) "Азамат","қайраткер" сөздерін жіктеу.
Жекеше:
І жақ:Мен азаматпын,қайраткермін.
ІІ жақ: Сен азаматсың,қайраткерсің.
Сыпайы түрде:Сіз азаматсыз,қайраткерсіз.
ІІІ жақ:Ол азамат,қайраткер.
Көпше:
І жақ: Біз азаматпыз,қайраткерміз.
ІІ жақ:Сендер азаматсыңдар,қайраткерсіңдер.
Сыпайы түрде:Сіздер азаматсыздар,қайраткерсіздер.
ІІІ жақ:Олар азамат,қайраткер.
3)
Жекеше
І жақ:Менің Отаным,ана тілім,үйім,көлігім,сөмкем,аяқ киімім,қаламым.
ІІ жақ:Сенің Отаның,ана тілің,үйің,көлігің,сөмкең,аяқ киімнің,қаламың.
Сіздің (сыпайы түрде) Отаның,ана тіліңіз,үйіңіз,көлігіңіз,сөмкеңіз,аяқ киіміңіз,қаламыңыз.
ІІІ жақ:Оның Отары,ана тілі,үйі,көлігі, сөмкесі,аяқ киімі,қаламы.
Көпше:
І жақ: Біздің Отанымыз,ана тіліміз,үйіміз,көлігіміз,сөмкеміз,аяқ киіміміз,қаламымыз.
ІІ жақ:Сендердің Отандарың,ана тілдерің, үйлерің,көліктерің,сөмкелерің,аяқ киімдерің,қаламдарың.
Сіздердің Отадарыңыз,ана тілдеріңіз,үйлеріңіз,көліктеріңіз,сөмкелеріңіз,аяқ киімдеріңіз,қаламдарыңыз.
ІІІ жақ:Олардың Отаны,ана тілі,үйі,көлігі,сөмкесі,аяқ киімі,қаламы.
4) Жіктеу
Жекеше
І жақ:Мен дәрігермін,шахтермін,аспазбын.
ІІ жақ:Сен дәрігерсің,шахтерсің,аспазсың.
Сіз дәрігерсіз,шахтерсіз,аспазсыз.
Көпше
І:Біз дәрігерміз,шахтерміз,аспазбыз.
ІІ:Сендер дәрігерсіңдер,шахтерсіңдер,аспазсыңдар.
Сіздер дәрігерсіздер,шахтерсіздер,аспазсыздар.
ІІІ:Олар дәрігер,шахтер,аспаз.
5) Бұл сөйлемде қимыл-сын үстеуі - "ақырын" (Қалай?)
7) Оқу - түбір,+лық - сөз тудырушы жұрнақ,+тың - ілік септігі.
Біз - түбір,+дің - ілік септігі.
Дәптер - түбір,+лер - көптік жалғау,+іміз - тәуелдік жалғауының І жағы.
8) Қолыңдағы қызыл алманы қайдан алдың? Оның көркем бейнесі талайды тамсандырған. Мұғалім ашулы секілді ғой. Оның күлкісі қандай ажарлы!
9) Суреттер,апталар,доптар,кептерлер,адамдар,гүлдер.
10) Кеспе,сүзбе,өркен.
11) Мектеп - түбірі (зат есім),оқу - түбір (з.е),+шы - сөз тудырушы жұрнақ,+лар - көптік жалғау,+ы - тәуелдік жалғауының ІІІ жағы,өлең - түбірі (азт есім),оқы - түбірі (етістік),+ды - жедел өткен шақ жұрнағы.
12) Олар гүл жинап жүр.
Жинап жүр - баяндауыш,олар - бастауыш,гүл - толықтауыш.
13) А (ашық буын ) - ғаш (бітеу буын) - тар (бітеу буын),ком (бітеу буын) - пью (ашық буын) - тер (бітеу буын), ұ (а.б) - қып (б.б) - ты (а.б),ә (а.б) - деп (б.б) - ті (а.б) - лік (б.б).
14) Көктем ерте келіп,ауа райы жылыды.Ағаштар гүлдеп,құстар бақта сайрады.
15) Қиғыш,сезгіш,көргіш,тергіш.