Шортанбай Қанайұлы «Зар заман» толғауы. 1-сабақ Сөйлемдегі бос орынға ұсынылған нұсқалардың тиістісін таңдап қой.

Шортанбай Қанайұлының «Зар заман» толғауы

«Зар заман» – қазақ әдебиетіндегі кезең атауы. Аталған кезең Ресей империясының отарлау саясаты салдарынан Қазақ хандығындағы бұрынғы ел басқару жүйесінің жойылып, халықтың саяси, экономикалық және рухани езгіге ұшыраған тарихи уақытты сипаттайды. Алғаш Шортанбай Қанайұлы осы кезеңнің ауыртпалықтары туралы «Зар заман» атты зарлы толғау шығарып, ол ел ішінде кең таралды. Бұдан кейін басқа да ақындар осы тақырыпқа көптеген өлең-жырлар шығарды. Оларды қазақ әдебиетінде «Зар заман» ақындары деп атайды.

Қазақ әдебиеті тарихындағы ірі тұлғалардың бірі – Шортанбай Қанайұлы. Ол 1818 жылы Оңтүстік Қазақстан облысының Түркістан ауданында дүниеге келген. Ақын 63 жасында қазіргі Қарағанды облысының Шет ауданында қайтыс болған.

Шортанбай Қанайұлының шығармасын алғаш зерттеген – орыс зерттеушісі В.Радлов. В.Радлов «Зар заман» толғауы арқылы бір дәуірге ат берген шығарманың астарынан көп нәрсені аңғарамыз» деп, отаршылдықтың қазақ ұлтына әкелген зияны туралы да айтады.

Толғау – көшпелі өмір кешкен

өмірлік түйгендерін төгілте айтуға ең ыңғайлы жанрдың бірі.



​

Ресей - әлемдегі ең бәлкім ел. Жер аумағы жағынан дүние жүзіндегі ең үлкен мемлекет.  Ресейдің Еуропа мен Азия ортасындағы аралық орны екі дүние бөлігін байланыстырып тұратын өзіндік көпір қызметін атқаруына себепші болады.Ресейдің табиғат жағдайы алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Ол, ең алдымен, алып жатқан аумағының өте үлкен болуымен байланысты.Географиялық орны, жер бедері мен климаттық жағдайдың арақатынасы Ресей жерінде мынадай табиғат зоналарын қалыптастырады: тундра, орманды тундра, ормандар (тайга, аралас және жалпақжапырақты ормандар), орманды дала, дала, шөлейт және шөл зоналары. Таулы аудандарға биіктік белдеулері тән. Осындай табиғат жағдайы ауыл шаруашылығының мамандануына, халықтың орналасуы мен тығыздығына, өнеркәсіп пен құрылыс кешендерінің қалыптасуына өзіндік ықпалын тигізеді.Табиғат ресурстары өте бай. Ресей көп ұлтты елдер қатарына жатады, мұнда 160 ұлттар мен ұлыстардың өкілдері тұрады. 100-ге жуық ұлттар мен ұлыстар Ресейдің; байырғы халқына жатады. Саны жөнінен басымы — орыстар, олар Ресей халқының 80%-ын құрайды.Ресей жері табиғат жағдайының алуантүрлілігі, әсіресе табиғаты көркем де көрікті жерлерінің көп болуымен ерекшеленеді. Ондай аудандар қатарына Солтүстік Кавказ  бен Қара теңіздің жанға жайлы курорттары мен жағажайлары, Байкал көлі мен Сібір өзендерінің табиғаты әсем жағалаулары, Орал, Алтай және Саян тауларының баурайларындағы таулық туристік базалар жатады.
Сонымен қатар тарихи және сәулет ескерткіштері, мұражайлар, өркениет мұралары сақталып қалған ежелгі қалалар мен қазіргі ғылым мен мәдениеттің озық үлгілерін жинақтаған әсем де асқақ қалалар Ресейдің аса құнды ұлттық байлықтары болып саналады.

Бұрын Қазақстан территориясын сақ тайпалары мекендеген. Грек авторларының еңбектерінде олар «скифтер» деген атпен кездеседі. Бұл атау тарихқа көшпенділердің синонимі ретінде енген. Жазбаша дереккөздер сақтарды келесідей бөледі:

- тиграхауда сақтары (үшкір бас киімдер кигендер);

- хаомоварга сақтары (хаома сусынын жасайтындар);

- парадарайя сақтары (өзен арғы жағындағылар);

- аримаспа сақтары (тазқара құстарының алтынын күзететіндер)

Өткен соғыстар

Сақтар тарихта жауынгер тайпалар ретінде танымал. Сонымен, Геродот және басқа авторлар парсылар мен сақтардың соғыстары туралы, сақтардың Ахеменидтер патшасы Кирді жеңуі туралы жазады. Оларды бағындырып үлгерген Дарий I-нің парсы әскеріндегі сақтар Мысырда, Грекияда соғысып, Термопила шайқастарында өздерін ерекше көрсетті. Сақтар тарихындағы ең жарқын парақтардың бірі ұлы бағындырушы Александр Македонскийдің шығысқа қарай жылжуын тоқтатумен байланысты. Талас, Шу, Іле жағалауларында, қырғыз және жоңғар Алатауының, Кеген мен Нарынкөлдің таулы алқаптарында сақ қорымдарының орындары табылды. Жетісудағы сақ ескерткіштерінің бірі - Алматыдан шығысқа қарай 50 км жерде орналасқан Есік қорғаны. Сақ мәдени бірлестігін жерлеу құрылымдары мен рәсімдерінен, қыш бұйымдарының түрлерінен, тұрмыстық заттардан, өнерден, идеологиядан, қару-жарақтан, ат жабдығынан және т.б. байқауға болады. Жалпы сақ немесе сақ - скиф «аң стилі» сақ тайпаларының дүниетанымының логикалық көрінісі, олардың бейнелеу өнеріндегі мифологиясы мен  көшпенділер идеологиясын білдірудің ерекше белгі жүйесі ретінде қалыптасты.