Тапсырма. Мәтіндерді оқыңыз. 1-мәтін. Көне түркі жазуы
Көне түркі жазуы (басқаша Орхон-Енисей жазуы) – V ғ. б.з.б. – X ғ. б.з. түркі тайпаларының жазуы. Бірінші рет Орхон өзенінің бойынан (Екінші түркіт қағандығы) және Енисей өзенінің жоғарғы ағысынан (Қырғыз қағандығы) табылды. Кейде руника жазбасы дейді, алман руналарымен жанасым табады (кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасы да жақын). Азиялық түркі руналары соғды жазуының негізінде VIII ғ. бұрын жасалған деп есептеледі. Оның әліпбиінде 40-қа жуық графема бар. Көне түркі руника жазуы ерекшелігі онда негізгі велярлық және палатальдық дауыссыздарға арналған бірнеше жұп дербес әріптер бар. Көне түркі руника жазуы жұмбағын 1893 жылы В. Томсен шешкен. Орхон ескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылы В.В. Радлов жасаған.
2-мәтін."Құпия таңбалар кілті-ғылым жаңалығы"
XIX ғасырдың аяғына дейін көптеген шығыстанушы ғалымдар Орхон жазуының сырын ашуға талпынады. Өйткені соңғы екі ғасыр бойы бұл жұмбақтың шешімі табылмай келген еді. Дания ғалымы В.Томсен бұл іске білек сыбана кіріседі. Ғалым бұған төрт жыл өмірін сарп етеді. Ақырында бұл жазудың фонетикалық заңдылығын ашады. Содан кейін бұл құлпытастың жазу жолдарын оңнан солға қарай оқып, біраз басын қатырады. Ақырында бірінші жолдың басындағы жазуды оңнан солға қарай ежіктей отырып, алғашқы төрт әрпінен "ТҢРІ" деген сөзді шығарады. Бұл-"тәңірі" деген сөз еді. Ал одан кейінгі әріптерге зер салып, "түркі" деген сөзді оқыды...
Ол,шынында да, жұмбақ жазу сырын тапты. Бір емес, екі сөзді оқыды, ендігісі пәлендей қиын емес еді. Сонымен, екі ғасыр бойы сырын бүгіп келген таңбалар "көне түркі жазуы" болып шықты.
1-тапсырма.а)Мәтіндердегі тақырыпқа қатысты тірек сөздерді анықтаңыз.
Көне түркі жазуы :
Құпия таңбалар кілті-ғылым жаңалығы:
ә)Мәтіндерде қандай ерекшелік байқалады?
б)Мәтіндер қай стильде жазылған? Ерекшеліктердің стильдерге қатысы бар ма?
Мысыр пирамидалары-ежелгі Мысыр перғауындарының өзіндік үлгідегі мазарлары, біздің заманымыздан бұрын 28 ғасырда салынған.
Бабылдын аспалы багы- біздің заманымыздан бұрын 6 ғасырда Вавилония әмірі кіші әйеліне арнап жасаткан. Бақ ерекше тәсілмен аспалы текпішекті сәкі-алаңшалар үстіне салынған.
Эфестегы Артемида гимараты- кезінде әлемдегі ең үлкен ғибадатхана болған. Біздің заманымыздан бұрын 4 ғасырда соғыс алапатынан қираған.
Олимпиядагы Зевстын мусыны-біздің заманымыздан бұрын 5 ғасырда көне грек мүсіншісі Фидий алтын мен піл сүйегінен жасаған.
Тагы баска,Интернеттен карай сал
Объяснение:
Дыбыстық талдау.
Дыбыстық (фонетикалық талдау) - сөздерді дыбыс, буын түрлеріне қарай талдау.
1. Дауысты дыбыстарға арналған фонетикалық талдаудың үлгісі:
а - жуан, ашық, езулік дауысты;
ә - жіңішке, ашық, езулік дауысты;
о – жуан, ашық, еріндік дауысты;
ө - жіңішке, ашық, еріндік дауысты;
е - жіңішке, ашық, езулік дауысты;
ұ – жуан, қысаң, еріндік дауысты;
ү - жіңішке, қысаң, еріндік дауысты;
ы - жуан, қысаң, езулік дауысты;
і - жіңішке, қысаң, езулік дауысты;
у - жуан, қысаң, еріндік дауысты;
и - жіңішке, қысаң, езулік дауысты;
э – ашық, езулік дауысты; (орыс тілінен енген сөздерде ғана кездеседі).
2. Дауыссыз дыбыстарға арналған фонетикалық талдаудың үлгісі:
б – ұяң дауыссыз;
в - ұяң дауыссыз;
ғ - ұяң дауыссыз;
д - ұяң дауыссыз;
ж - ұяң дауыссыз;
з - ұяң дауыссыз;
й – үнді дауыссыз;
к – қатаң дауыссыз;
л – үнді дауыссыз;
м - үнді дауыссыз;
н - үнді дауыссыз;
ң - үнді дауыссыз;
п - қатаң дауыссыз;
р - үнді дауыссыз;
с - қатаң дауыссыз;
т - қатаң дауыссыз;
у - үнді дауыссыз;
ф - қатаң дауыссыз;
х - қатаң дауыссыз;
ц - қатаң дауыссыз;
ш - қатаң дауыссыз;
щ - қатаң дауыссыз (орыс тілінен енген сөздерде кездеседі, бірді – екілі қазақ сөздерінде ұшырайды. Ащы, тұщы)
Мысалы, "шығарма" сөзіне фонетикалық талдау жасап көрейік:
Ең алдымен дауысты дыбыстарды тауып, астын бір сызады, содан кейін дауыссыздарын тауып, астын екі сызу керек. Осыдан соң оларды бір дыбыс екі қайталанбайтын етіп, жеке – жеке тізіп жазамыз:
шығарма: шы – ашық буын, ғар – бітеу буын, ма - ашық буын.
ш – қатаң дауыссыз;
ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;
ғ – ұяң дауыссыз;
а – жуан, ашық, езулік дауысты;
р – үнді дауыссыз;
м – үнді дауыссыз;
а – жуан, ашық, езулік дауысты;
7 әріп, 7 дыбыс бар.
Объяснение: