Достық, жолдастық-адам өмірінде келелі орын алатын, бір адамның екінші бір адаммен байланысы. Достық-сан қырлы қасиет, ұлы сезім, сондықтан оны бір-екі ауыз сөзбен жеткізу мүмкін емес. Бұл сезім адамдардың бірін-бірі құрметтеуінен, медет бола білуінен, шынайы тілектес болуынан, өзіңдей көріп кетуінен көрінеді. Достар арасында басқалар түсіне бермейтін, ұға бермейтін жасырын сыр, құпия сақталады, олар жан дүниесі, ой өрісі, әлеуметтік көзқарасы жағынан егіз болады.
Ата-бабамыздан келе жатқан қатаң қағида, рухани өсиет-достыққа адалдық. Достыққа адалдық туралы талай жантебірентерлік әңгіме-аңыздар, өлеңдер қаншама десеңізші! Осындай жүректен шыққан туындылармен қоректенген қазақ елінің достыққа деген көзқарасы мен түсінігі ерекше екенін атап өткім келеді. «Сен досыңның кім екенін айт, мен сенің кім екеніңді айтып берейін»,-деген екен. Яғни, жолдасы жақсы адамды жақсы деп топшылай беруімізге толық негіз бар.
Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздерге мысал жаз.
Төмендегі сөздердің түбірін тап.
Қазақтың майталман үш биі Төле би, Қазыбек би, Әйтекелер бірде - Сайрамда, бірде - Сауранда, көбіне Түркістанда жиі-жиі бас қосып, әңгіме-кеңес өткізіп отырады екен. Әңгімелерінің арқауы -бүкіл қазақтың басын біріктіріп, алдағы жаздан кешіктірмей, жоңғарға қарсы азаттық ұрысқа аттану.
(Ж. Түрлыбаев)
II деңгей
1. Төмендегі түбірлерден түбірлес сөздер жаса.
Жақ, тақ, қар, орын.
Үл г і: алтын, алға, алма, алғыр
Біріккен сөздерге мысал жаз және оның қанша түбірден біріккенін айт.
Антоним және синоним қос сөздер жаз.
III деңгей
1. Күрделі сөзден тұрақты тіркестердің айырмашылығын айт және мысал келтір. Үл г і: Ала қарға, көк бауыр. (Күрделі сөз)
Көзі ашылды, жүрек жұтқан (Тұрақты тіркес)
2. Әз Жәнібек ханга жауап бер.
Ноғайлының ханы Әз Жәнібек халықты жинап:
- Үш арсыз, үш ғайып, үш жетім болады, соны кім табады? - депті.
(«Шешендік сөздер»)
3. «Менің анам» деген тақырыпта ойтолғау жаз.
23. СӨЗЖАСАМ 2 нұсқа
I деңгей
1. Сөзжасам дегеніміз не?
Туынды сөздердің түрлерін ата.
Төмендегі сөздердің сыңарларын тап және қандай жолмен жасалғанын айт.
Мая -
Жалт-
Қалт-
Тақ-
Үл г і: асты-үсті.
II деңгей
1. Омоним сөздерге мысал жаз және олар қай жолмен жасалған туынды сөз екенін айт.
2. Мына сөздерге жұрнақ жалғап түрлерін ажырат.
Қала, көл, жаз, кітап, етік, із, тоқ.
3. Бірігу жолымен жасалған батырлардың аттарын жаз. «Ел үмітін ер ақтар» деген тақырыпқа мәтін құра.
III деңгей
1. Тұрақты тіркестер жаз және оның мағынасын түсіндір.
2. Мәтінді сөздің жасалуына қарап талда.
Көшпелі сахаралықтың ішіп-жері де, киінері де малмен табылады, жанның тыныштығынан гөрі оған мал қымбат... Оның малды қалай қастерлейтінін, бала-шағадан бұрын осы мал амандығын сұрауының өзі-ақ парақ-парақ қып жазған түсіндірмелерден де артық дәлелдейді... Сәлемдесу дәстүрі халықтың сипатының бір белгісі сияқты. (Ш. Уәлиханов)
3. Жемқорлыққа байланысты не айтар едің? «Есебін тапқан екі асайды» деген тақырыпқа ойтолғау жаз.
Достық, жолдастық-адам өмірінде келелі орын алатын, бір адамның екінші бір адаммен байланысы. Достық-сан қырлы қасиет, ұлы сезім, сондықтан оны бір-екі ауыз сөзбен жеткізу мүмкін емес. Бұл сезім адамдардың бірін-бірі құрметтеуінен, медет бола білуінен, шынайы тілектес болуынан, өзіңдей көріп кетуінен көрінеді. Достар арасында басқалар түсіне бермейтін, ұға бермейтін жасырын сыр, құпия сақталады, олар жан дүниесі, ой өрісі, әлеуметтік көзқарасы жағынан егіз болады.
Ата-бабамыздан келе жатқан қатаң қағида, рухани өсиет-достыққа адалдық. Достыққа адалдық туралы талай жантебірентерлік әңгіме-аңыздар, өлеңдер қаншама десеңізші! Осындай жүректен шыққан туындылармен қоректенген қазақ елінің достыққа деген көзқарасы мен түсінігі ерекше екенін атап өткім келеді. «Сен досыңның кім екенін айт, мен сенің кім екеніңді айтып берейін»,-деген екен. Яғни, жолдасы жақсы адамды жақсы деп топшылай беруімізге толық негіз бар.
Объяснение:
деңгей
Жаңа сөздер қандай жолдармен жасалады?
Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздерге мысал жаз.
Төмендегі сөздердің түбірін тап.
Қазақтың майталман үш биі Төле би, Қазыбек би, Әйтекелер бірде - Сайрамда, бірде - Сауранда, көбіне Түркістанда жиі-жиі бас қосып, әңгіме-кеңес өткізіп отырады екен. Әңгімелерінің арқауы -бүкіл қазақтың басын біріктіріп, алдағы жаздан кешіктірмей, жоңғарға қарсы азаттық ұрысқа аттану.
(Ж. Түрлыбаев)
II деңгей
1. Төмендегі түбірлерден түбірлес сөздер жаса.
Жақ, тақ, қар, орын.
Үл г і: алтын, алға, алма, алғыр
Біріккен сөздерге мысал жаз және оның қанша түбірден біріккенін айт.
Антоним және синоним қос сөздер жаз.
III деңгей
1. Күрделі сөзден тұрақты тіркестердің айырмашылығын айт және мысал келтір. Үл г і: Ала қарға, көк бауыр. (Күрделі сөз)
Көзі ашылды, жүрек жұтқан (Тұрақты тіркес)
2. Әз Жәнібек ханга жауап бер.
Ноғайлының ханы Әз Жәнібек халықты жинап:
- Үш арсыз, үш ғайып, үш жетім болады, соны кім табады? - депті.
(«Шешендік сөздер»)
3. «Менің анам» деген тақырыпта ойтолғау жаз.
23. СӨЗЖАСАМ 2 нұсқа
I деңгей
1. Сөзжасам дегеніміз не?
Туынды сөздердің түрлерін ата.
Төмендегі сөздердің сыңарларын тап және қандай жолмен жасалғанын айт.
Мая -
Жалт-
Қалт-
Тақ-
Үл г і: асты-үсті.
II деңгей
1. Омоним сөздерге мысал жаз және олар қай жолмен жасалған туынды сөз екенін айт.
2. Мына сөздерге жұрнақ жалғап түрлерін ажырат.
Қала, көл, жаз, кітап, етік, із, тоқ.
3. Бірігу жолымен жасалған батырлардың аттарын жаз. «Ел үмітін ер ақтар» деген тақырыпқа мәтін құра.
III деңгей
1. Тұрақты тіркестер жаз және оның мағынасын түсіндір.
2. Мәтінді сөздің жасалуына қарап талда.
Көшпелі сахаралықтың ішіп-жері де, киінері де малмен табылады, жанның тыныштығынан гөрі оған мал қымбат... Оның малды қалай қастерлейтінін, бала-шағадан бұрын осы мал амандығын сұрауының өзі-ақ парақ-парақ қып жазған түсіндірмелерден де артық дәлелдейді... Сәлемдесу дәстүрі халықтың сипатының бір белгісі сияқты. (Ш. Уәлиханов)
3. Жемқорлыққа байланысты не айтар едің? «Есебін тапқан екі асайды» деген тақырыпқа ойтолғау жаз.