V 6. Адам, кісі, пенде сөздерін пайдаланып, адамның қасиеттерін білдіретін
Ғылым таппай мақтанба,
Тірек сөздер:
Орын таппай баптанба,
енер
Құмарланып шаттанба,
білім
Ойнап босқа күлуге.
V ғылым
v fалым
Бес нәрседен қашық бол,
у бес асыл іс
Бес нәрсеге асық бол
бес дұшпан
Адам болам десеңіз.
Тілеуін, өмірің алдында,
Балалықты қисаңыз,
Оган қайғы жесеңіз.
Болмасаң да ұқсап бақ,
Өсек, өтірік, мақтаншақ,
Бір ғалымды көрсеңіз.
Еріншек, бекер мал шашпақ
Ондай болмақ қайда деп,
Бес дұшпаның, білсеңіз.
Айтпа ғылым сүйсеңіз,
Талап, еңбек, терең ой,
Сізге ғылым кім берер,
Қанағат, рақым ойлап қой Жанбай жатып сөнсеңіз?
Бес асыл іс, көнсеңіз.
Дүние де өзі, мал да өзі,
Жамандық көрсең нәфрәтлі, Ғылымға көңіл бөлсеңіз,
Суытып көңіл тыйсаңыз.
Білгендердің сөзіне
Жақсылық көрсең ғибрәтлі, Махаббатпен ерсеңіз.
Оны ойға жисаңыз.
Ақыл сенбей, сенбеңіз,
Ғалым болмай немене,
Бір іске кез келсеңіз...
1. Өлеңде қандай мәселе көтерілген?
І?
2. Ақынның өлеңі кімге арналған деп ойлайсыңдар?
3. Қайғы жеу, мал шашу, ұқсап бағу, жанбай жатып сөну тіркестеріні
синонимдерін тауып, олардың өлеңде қандай қызмет атқарып тұрған
дығын айтайық.
4. Ұстазымыздың көмегімен адам, кісі, пенде, жарты адам, есті адам,
толық адам, кемел адам ұғымдарының мағынасын ашайық.
5. Адам болуды қалай түсінеміз? Абай адам болу үшін не істеу керек деп
сөз тіркестерін тауып, олардың мағынасын ашайық. Мысалы: адам
шілік, кісілік,
+ +
50
Ұлттық сөз өнері зергерлеріміздің бірі, қай шығармасы болсын оқырманды бейжай қалдырмайтын қарымды қаламгер Оралхан Бөкейдің соңғы туындысы «Атау кере» романының атының өзі бірден елең еткізеді. Өйткені «атау кере» сөзі ел ішінде адамдардың күнделікті қарым-қатынасында қолданыла бермейтін, сирек жағдайда, шанда бір ашынған ахуалда, болмаса шарасыздықтан айтылатын салмақты, зілді, ауыр ұғым. Шығармашылығында жеңіл мазмұн кездеспейтін Оралханның дәл осы күрделі тақырыпқа барып, әрі оны өзінің дәстүрлі шеберлігіне тән деңгейде ширатып, ширықтыра отырып жазғаны заңдылықтай қабылданады.
«Атау-кере» повесі бүкіл адамзаттық мәселелерді қозғайды. Повесть оқиғасының басында Еріктің реалистік сипаты басым болса, шешімінде мифтік сипаты байқалады. Қаламгер адамдар өмірін аралар дүниесіне ұқсатады. Еріктің көк басты сонаға айналып кетуі және Қатын суының арғы бетіндегі жұмбақ қыз – символ. Ерікті мифтік бейне ретінде қараудың өзі оның құбылуына байланысты. Бір түрден екінші түрге ауыса алатын – тек миф кейіпкерлері. Повесть соңында Еріктің құбылуына мән бере отырып, бұл повесті «Повесть-миф» деп атауға болады. Повестегі Шал образында романтизм сарыны байқалады. Шығармадағы Шал да, Таған да қоғамда бет алған адамның рухани әлсіреуінен шығудың шығар жолын, амалын табуға тырысады. Бірақ табиғат аясында қалудан басқа жолды көре алмайды. Сондай-ақ шығармадағы Тағанның табиғат туралы ойлары былайша беріледі: «... Табиғат жаратқан алқам-салқам болмайды, ол - әмісе әдемі, әмісе сүйкімді, әрі шыншыл, әрі ақылды, сондықтан да адамдар секілді қателеспейді. Табиғат – мәңгілік тірі, өтірік айтпауды, алдап – арбамауды табиғатан үйрену керек, өйткені ОНЫҢ (табиғаттың) жүрегі таза».
Шығармада жеңіліс пен жеңіс, түңілу мен үміт, қиянат пен қайырым, аярлық пен адамдық, марғаулық пен махаббат арасындағы тартысты күрес, өткен тарих пен бүгінгі нақтылықтың ажырамас аясындағы ұлт тағдыры мен келешегі таразыға тартылған романның кесек-кесек идеяларының түйіні кульминациялық сәтіне жетіп, ширақ та шымыр тарқатылады. Шеберлік құдыреті дегеніміздің құпиясы да осы болса керек!
--Уақыт деген ,ол дүниедегі ең қымбат зат. Уақыт қайта оралып келмейді.Уақытты дұрыс пайдалану керек.
--Уақытты дұрыс пайдалану үшін не істеу керек ?
--Уақытты дұрыс пайдалану үшін әрбір істі ақылмен уақытында істеу керек.Уақытты дұрыс пайдаланған адам үлкен жетістіктерге жетеді.
--Уақытты дұрыс пайдаланбасаң не болады?
--Уақытты дұрыс пайдаланбасаң үлкен жетістіктерге жете алмайсын.
--Ал сен уақытты дұрыс пайдаланасын ба ?
--Мен уақытымды босқа өткізбеймін. Мен көп кітап оқимын, спортпен айналысамын, мектептегі үйірмелерге қатысамын.
--Сенің мектебіңде үйірмелер бар ма ?
--Біздің мектепте көп үйірмелер бар.
--Ендеше мен де үйірмелерге қатысып, кітап оқып үақытымды босқа өткізбеуге тырысамын.
--
--