Антонимдік қатар – жоғары – төменантонимдік мағынадағы сөз тіркестері – жабық дүкен – ашық дүкенантонимдік мағынадағы сөз тіркесі – жақсы , жаман ік мағынадағы сөз тіркесі – сараң бай, жомарт қтауыш. қазір қазақстанның өндірісі келеді – қазақстанныңасты сызылған сөздің антонимі. жуан дауысты дыбыстарды атап шығыңыз – жіңішкеасты сызылған сөздің сөйлемдегі қызметі. тоңазыған денесі жылынып еді, алайда ашылған ұйқы қайта басты. – бастауышатаулы сөйлем – тыныштық.ауыспалы өткен шақта тұрған етістік – мен оқитынмынберілген сөздің антонимдік қатары «жас» - кәріберілген сөйлемдегі тұрақты сөз тіркесі. бұлардың су жүрек екенін бәрі біледі – су жүрекболымсыз етістіктің жұрнағы – ма,ме,ба,бе,па,пеболымсыз етістік – айтқан жоқбұйрықты сөйлем – жұмысқа жетіңізетіс түрлері – төртеуетістіктен сын есім тудырушы жұрнағы бар қатар – ашық күн, білгіш қызжер болу» тұрақты сөз тіркесінің – ұялужұрнақ арқылы жасалған сын есім – таулыиелік формасындағы есімдіктер – оныкі, өзімдікікөптік жалғауы бар сөздер қатары – саябақтар, ескеркіштеркүрделі бастауышы бар сөйлем – жас ағаштарды мектеп бітірушілер отырғызғанкүрделі етістігі бар қатар – емделіп отыр, қуанып жүрқосарлану жолымен жасалған қос сөз – көрпе жастыққосымшалары қатаң дауыссыздан басталатын сөздер – еңбектің, ермектенқуанышты» сын есімінің түрі – қатыстықмағыналары қарама-қарсы сөздер – жомарт - сараңмақалдаң тақырыбы. отан оттан да ыстық – отанмақал-мәтелдердегі антоним – аз сөз – алтын, көп сөз – күміс.мақал-мәтелдердегі болжалды келер шақтағы етістіктер – жақсымен жолдас болсаң, жетерсің мұратқамақал-мәтелдердегі болжалды келер шақтағы етістіктер –ексең егін, ішерсің тегінмұражай» сөзінің буын түрлеріне сәйкес қатар – ашық-ашық-бітеунақты санды білдіретін сан есім – есептікнегізгі етістік тізбегі – көр, алоңай сөзінің антонимі - қиынөздік етіс – киіндіөте жарық» сын есімнің тіркесетін сөзі – бөлмесалалас құрмалас сөйлем түрі. киіз үй дауылдан жығылмайды және нөсер жаңбырдың суын өткізбейді – аңғайлассапалық сын есім – көкпеңбексиноним сөздер қатары – түгел, барлығысөз тудырушы жұрнағы бар қатар – түне, шегеле, бастасөйлем құрамындағы шылау. алайда алдымен артиллериямен байқап көрмек. – алайдасөйлемде берілген фразеологиялық тіркестің синонимі. оған қанша айтса да, беті бүлк етпейді – ұялмайды сөйлемдегі үш қатаң дауыссыз дыбысы бар сөз. таңертең сәуле далаға ерте шықты. – шықтысырт киім» сөзінің антонимі – іш киімсұраулы сөйлем – қандай музыкалық аспапта ойнай аласызсұраулық шылау арқылы жасалған сұраулы сөйлем – тоғызқұмалақ ойынын білесің бе? тек қатаң дауыссыз дыбыстары бар сөздер қатары – пышақ, қасық, тастолықтауыш қызметін атқарып тұрған жіктеу есімдігі – көкшетаудың табиғаты маған ұнадытуынды етістігі бар қатар – сана, билетуынды етістігі бар сөз тіркесі – ойланып отыр, дұрыс бағалатуынды етістік – бастатуынды сөз – әдептітұрақты сөз тіркестерінің құрамындағы сөздер – тұрақтытұрақты сөз тіркесінің синонимі «қоян жүрек» - су жүректүбір сөз – ұяң дауыссыз дыбысы бар етістіктер – жазды, алды, көрдіұяң дауыссыздан басталатын жалқы есімдер – жандос, зәурехабарлы сөйлем – абайға ертегі, аңыз үлгілері өте ұнайтын.хабарлы сөйлем – ға қайырымдылық жасау – қазақ халқының дәстүрііші» сөзінің антонимі – сырты
Қазақ халқы тілге бай. Әр сөзін талдай білген, әр сөзіне мән берген халық. Қазақ үшін әр сөздің ғана емес, әр санның өзіндік қасиеті, шариғатқа қатысы, тәрбиелік мәні, саналы орны болған. Расында қазақ бір санынан бастап, әр санның қадірі мен қасиетін салмақтап, өзіне тән ерекшелігін саралай білген, орнына, маңызына сай қолданған. Әр санда өзіндік ие болатынын мақсаты мен мағынасы болатынын сезе, түйсіне білген. Киелі сандардың түп төркіні қайдан шыққанын және математикалық тілде талданғанын қарастырайық. 3, 4, 5, 6, 7, сандарының қадір – қасиетін біле отырып,әрбір сан жайлы ой толғанысын тудыру, білімге құштарлықты оятады. 1001 – даңқы шыққан Шехеризада саны.
Мысалы: қазақ 3 санының байламдарын былай түйіндеген:
Үш көз: Су анасы – бұлақ, жол анасы - тұяқ, сөз анасы – құлақ.
Үш талғам: Мейірім – сауап, жақсылықтан шарапат, жамандықтан кесепат.
Үш жүз: Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз.
Үш тәтті: Жан тәтті, жар тәтті, мал тәтті.
Үш қуат: Ақыл, жүрек, тіл.
Үш жұрт: өз жұртың – күншіл, қайын жұртың – міншіл, нағашы жұртың – сыншыл.
Жеті санының дүниежүзілік дәстүрде өте жиі, тұрақты да орнықты болып кездесетіндігін білеміз.
Жеті саны – қазақ үшін де киелі.
7 санына байланысты жеті жұт немесе жұт-жеті ағайынды. Олар – құрғақшылық, жұт (малдың қырылуы), өрт, оба, соғыс, топан су, зілзала (жер сілкіну).
Жеті жоқ: жерде өлшеуіш жоқ, аспанда тіреуіш жоқ, таста тамыр жоқ, тасбақада талақ жоқ, Аллада бауыр жоқ, аққуда сүт жоқ, жылқыда өт жоқ.
Жеті қазына – ұрпақ жалғасы деп көрсетіледі еңбегінде. Сонымен қатар жеті жетім, жеті шәріп, жеті ата ұғымдарын түсіндіру студенттердің ой-өрісін, танымын кеңейтеді.
Жеті күн: Дүйсенбі, сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма, сенбі, жексенбі.
Жеті қазына: Ер жігіт, сұлу әйел, берен мылтық, ақыл, білім, жүйрік ат, қыран бүркіт, жүйрік тазы.
Жеті жоқ: Аллада бауыр жоқ, таста тамыр жоқ, аспанда тіреу жоқ, жерде өлшеуіш жоқ, тасбақада талақ жоқ, аққуда сүт жоқ, жылқыда өт жоқ.
Тоғыз саны – әлдебіртолықтылықты, кемелділікті, түгелділікті білдіреді.
Қырық – көп жағдайда кез келген өлшемнің (уақыттың, кеңістіктің) ең шеткі, ең соңғы межесі, шебі, шекарасы. «Қырық» сөзі абак таңбадағы шеңбер сызығын білдірген. Сандық көрсеткіш бойынша берсек, 40 дегеніміз-кіндік нүкте. 40 санына байланысты қазақ халқының «қырқынан шығару», «қырқын беру». Дәстүріне келер болсақ «қырқынан шығару». Қазақта дүниеге келген бала 40 күндік уақыт өткенге дейін «әлі тумаған» болып есептелінеді: яғни, ол-әлі тумаған, ол-әлі өлі, тек 40 күн өтіп, 41-інші күн болғанда ғана ол «ресми түрде» дүниеге келеді. Осы уақыт ішінде нәрестені бөгде адамдарға көрсетпейді (тіл көзден сақтайды). Қырқынан шыққан соң арнайы жоралғы («қырқынан шығару», «ит көйлек») өткізіп, баланы, «өлілер дүниесінің қақпасын күзеткен итке» сыйлық беріп, бұ дүниеге шығарып алады.
Қырқын беру. Өлген адамды жерлегеннен кейін оның «үшін», «жетісін», «қырқын», «жүзін», «жылын» береді. Мұнда көрсетілген сандық көрсеткіштердің әрқайсысы-әлдебір тұтастықтың шекаралары, ал олар бір тізбек бойында қолданылған жағдайда, олардың әрқайсысы әлдебір тұтастықтың ішкі сатылары болып есептеледі. Өлген адамның жаны 40күн бойына бұл дүниеде жүреді де, тек 41-інші күн болғанда ғана, о дүниеге өтеді, яғни, «ит күзеткен қақпадан /көпірден өтеді», «иттің кейпіне енеді», «ит көйлегін қайта киеді».
Қазақ халқы тілге бай. Әр сөзін талдай білген, әр сөзіне мән берген халық. Қазақ үшін әр сөздің ғана емес, әр санның өзіндік қасиеті, шариғатқа қатысы, тәрбиелік мәні, саналы орны болған. Расында қазақ бір санынан бастап, әр санның қадірі мен қасиетін салмақтап, өзіне тән ерекшелігін саралай білген, орнына, маңызына сай қолданған. Әр санда өзіндік ие болатынын мақсаты мен мағынасы болатынын сезе, түйсіне білген. Киелі сандардың түп төркіні қайдан шыққанын және математикалық тілде талданғанын қарастырайық. 3, 4, 5, 6, 7, сандарының қадір – қасиетін біле отырып,әрбір сан жайлы ой толғанысын тудыру, білімге құштарлықты оятады. 1001 – даңқы шыққан Шехеризада саны.
Мысалы: қазақ 3 санының байламдарын былай түйіндеген:
Үш көз: Су анасы – бұлақ, жол анасы - тұяқ, сөз анасы – құлақ.
Үш тоқтам: Ақыл – арқан, ой – өріс, адам – қазық.
Үш қасиет: Өліде – аруақ, малда – кие, аста – кепиет.
Үш талғам: Мейірім – сауап, жақсылықтан шарапат, жамандықтан кесепат.
Үш жүз: Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз.
Үш тәтті: Жан тәтті, жар тәтті, мал тәтті.
Үш қуат: Ақыл, жүрек, тіл.
Үш жұрт: өз жұртың – күншіл, қайын жұртың – міншіл, нағашы жұртың – сыншыл.
Жеті санының дүниежүзілік дәстүрде өте жиі, тұрақты да орнықты болып кездесетіндігін білеміз.
Жеті саны – қазақ үшін де киелі.
7 санына байланысты жеті жұт немесе жұт-жеті ағайынды. Олар – құрғақшылық, жұт (малдың қырылуы), өрт, оба, соғыс, топан су, зілзала (жер сілкіну).
Жеті жоқ: жерде өлшеуіш жоқ, аспанда тіреуіш жоқ, таста тамыр жоқ, тасбақада талақ жоқ, Аллада бауыр жоқ, аққуда сүт жоқ, жылқыда өт жоқ.
Жеті қазына – ұрпақ жалғасы деп көрсетіледі еңбегінде. Сонымен қатар жеті жетім, жеті шәріп, жеті ата ұғымдарын түсіндіру студенттердің ой-өрісін, танымын кеңейтеді.
Жеті күн: Дүйсенбі, сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма, сенбі, жексенбі.
Жеті амал: Тоқсанның кіруі, киіктің матауы, мұздың қатуы, айдың тоғамы, үркердің батуы, қарашаның батуы, күннің тоқырауы.
Жеті қазына: Ер жігіт, сұлу әйел, берен мылтық, ақыл, білім, жүйрік ат, қыран бүркіт, жүйрік тазы.
Жеті жоқ: Аллада бауыр жоқ, таста тамыр жоқ, аспанда тіреу жоқ, жерде өлшеуіш жоқ, тасбақада талақ жоқ, аққуда сүт жоқ, жылқыда өт жоқ.
Тоғыз саны – әлдебіртолықтылықты, кемелділікті, түгелділікті білдіреді.
Қырық – көп жағдайда кез келген өлшемнің (уақыттың, кеңістіктің) ең шеткі, ең соңғы межесі, шебі, шекарасы. «Қырық» сөзі абак таңбадағы шеңбер сызығын білдірген. Сандық көрсеткіш бойынша берсек, 40 дегеніміз-кіндік нүкте. 40 санына байланысты қазақ халқының «қырқынан шығару», «қырқын беру». Дәстүріне келер болсақ «қырқынан шығару». Қазақта дүниеге келген бала 40 күндік уақыт өткенге дейін «әлі тумаған» болып есептелінеді: яғни, ол-әлі тумаған, ол-әлі өлі, тек 40 күн өтіп, 41-інші күн болғанда ғана ол «ресми түрде» дүниеге келеді. Осы уақыт ішінде нәрестені бөгде адамдарға көрсетпейді (тіл көзден сақтайды). Қырқынан шыққан соң арнайы жоралғы («қырқынан шығару», «ит көйлек») өткізіп, баланы, «өлілер дүниесінің қақпасын күзеткен итке» сыйлық беріп, бұ дүниеге шығарып алады.
Қырқын беру. Өлген адамды жерлегеннен кейін оның «үшін», «жетісін», «қырқын», «жүзін», «жылын» береді. Мұнда көрсетілген сандық көрсеткіштердің әрқайсысы-әлдебір тұтастықтың шекаралары, ал олар бір тізбек бойында қолданылған жағдайда, олардың әрқайсысы әлдебір тұтастықтың ішкі сатылары болып есептеледі. Өлген адамның жаны 40күн бойына бұл дүниеде жүреді де, тек 41-інші күн болғанда ғана, о дүниеге өтеді, яғни, «ит күзеткен қақпадан /көпірден өтеді», «иттің кейпіне енеді», «ит көйлегін қайта киеді».