ЖҰМЫС ПАРАҒЫ 1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңыз.
Айтыс – халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі. Айтыс – топ алдында, табан астында суырыпсалып айтылатын сөз сайысы, жыр жарысы. Айтыстың бәдік айтыс, жануар мен адамның айтысы, жұмбақ айтыс, салт айтыс деген түрлері бар.
Бәдік айтыс – айтыстың ең көне түрі, адамның табиғаттың сырын түсінбеген кезінде, діни нанымға байланысты туған. Адам бәрінің өз иесі, тәңірі бар деп түсінген.
Салт айтысының ескі түрі – қыз бен жігіт айтысы. Айтыс – өнер бәйгесі, сөз сынағында әр ақын өз ортасын дәріптеп, елінің туын көтереді. Осы күнгі айтыстың ерекшелігі:
– бүгінгі күн талабы, уақыт тынысы тұрғысынан ортақ әлеуметтік мәселелерді көтереді;
– алдын ала белгіленген тақырып пен уақытқа сай арнайы жиналған елдің алдында сайысқа түседі.
Қазіргі айтыс ақындарының ең танымалдары – А. Әлтаев, А. Қалиев, А. Тұрсынбаева, Б. Имашев, С. Тоқтамыс, М. Қосымбай, С. Құсанбаев, Б. Қалиолла, А. Ғафуров және т.б.
2-тапсырма. Сөз тіркестерін мағынасына қарай аударыңыз,түсіндіріңіз.
ерекше бір түрі -
табан астында суырыпсалып айтылатын сөз сайысы
жыр жарысы
айтыстың ең көне түрі
діни нанымға байланысты
ақын өз ортасын дәріптеп, елінің туын көтереді
3-тапсырма. «Ойлан, тап!» Айтыс түрлерін жаз.
4-тапсырма. Айтыс түрлерімен танысыңыз. Осы күнгі айтыстардың ерекшелігімен танысыңыз.
Бәдік айтысы Жануарлар мен адамның айтысы Жұмбақ айтысы Салт айтысы
Айтыстың ең көне түрі.Бәдік айтысы адамның табиғаттың сырын түсінбеген кезінде,шаманизм діни нанымына байланысты туған. Адам бәрінің өз иесі, тәңірі бар деп түсінген. Қазақ халқының күн көрісі , тұрмыс-тіршілігі төрт түлік малмен байланысты болды.Сондықтан әр жануардың иесі бар. адамның төрт түлік мал жайындағы ойы, көзқарасы, арманы мен тілегі көрінеді. Қазақ халқының тұрмыс-тіршілігіне , әдет-салтына байланысты туған айтыс өлеңі. Бұл айтыс ойын-сауықта айтылатын болған.Жұмбақ айтысы тапқырлықты,білгірлікті, білімділікті, шапшаңдықты талап етеді. Жұмбақ өмір шындығынан алынады. Қыз бен жігіт айтысы, ақындар айтысы болып бөлінеді.
Қыз бен жігіт айтысы әдетте, екі жастың амандасуынан басталып,жұртты күлдіру үшін әзіл-қалжың ретінде, айтыла береді, бір-бірінің бойындағы кемшіліктер де сөз болады.
Ақындар айтысы- айтыс жанрының ең көлемдісі, тақырыбы мен мазмұны жағынан күрделі.
Осы күнгі айтыстардың ерекшелігі.
1. Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті арасындағы жаңа түр.
2. Бүгінгі күн талабы, уақыт тынысы.
3. Негізгі тартыс халыққа ортақ әләуметтік мәселелер.
4. Егемендіктің құдіретін жырға қосу.
5. Шебер өрілген сөз кестелеры Сұрақтарға жауап беріңіз.
1.Бәдік айтыстың негізгі ерекшелігі неде?2.Айтыс жанрының ең көлемдісі, тақырыбы мен мазмұны жағынан күрделі айтыс түрін атаңыз.
3.Тұрмыс тіршілікке, төрт түлік малмен байланысты айтыс туралы не білдіңіз? -
4.Тапқырлықты,білгірлікті, білімділікті, шапшаңдықты талап ететін айтыс түрін атаңыз.
5. Халыққа ортақ әлеуметтік мәселелер, шебер өрілген сөз кестелері айтыстың қай түрі?
№1 сұрақ
Бүгінгі сабақтан не туралы білдің?
Айтыс
Мақал
Жаңылтпаш
Жұмбақ
№2 сұрақ
Қазақтың айтыс өнері – ат жарысымен, балуандар күресімен пара-пар. Демек ... – жарыс. Бірақ бұл – өнер жарысы, сөз сайысы. Айтыс халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі.
Ат жарысы
Ақындар айтысы
Көкпар ойыны
Ұлттық ойындар
№3 сұрақ
Айтыстың ең көне түрін көрсет.
Салт айтыс
Жануарлар айтысы
Қыз бен жігіт айтысы
Бәдік айтыс
№4 сұрақ
Қазіргі айтыс түрлерін тап.
Халыққа ортақ әлеуметтік мәселелер
Жануарлар туралы
Бәдік айтысы
Руға бөлініп айтысу
№5 сұрақ
Мақалдың мағынасын аш.
«Байлауы жоқ шешеннен,
Үндемеген есті артық.
Бәйгі алмаған жүйріктен,
Белі жуан бесті артық».
Байлай білу
Сөзді орнымен жұмсай білу
Белі жуан болу
Бәйгеге шабу
5-тапсырма. Сөйлемдерді мағынасына қарай сәйкестендіріңіз.
Айтыс – өнер бәйгесі, қыз бен жігіт айтысы.
Қазіргі айтыс ақындарының ең танымалдары
бүгінгі күн талабы, уақыт тынысы тұрғысынан ортақ әлеуметтік мәселелерді көтереді;
Бәдік айтыс А. Әлтаев, А. Қалиев, А. Тұрсынбаева, Б. Имашев, С. Тоқтамыс, М. Қосымбай, С. Құсанбаев, Б. Қалиолла, А. Ғафуров және т.б.
Салт айтысының ескі түрі сөз сынағында әр ақын өз ортасын дәріптеп, елінің туын көтереді.
Осы күнгі айтыстың ерекшелігі:
табиғаттың сырын түсінбеген кезінде, діни нанымға байланысты туған
Қорытынды. Айтыс туралы не білдіңіз?
1. Бүгін сабақта мен
2. Менің ойымша
3. Себебі
4. Қорытындылап айтқанда
Бүгін мен "Керемет" шаштаразына бардым. Ол жерге барар алдында, қандай сәнді шаш жасайтынды ойладым. Ойланып, мен шашымды каре қылып қидырғым келді. Шаштаразшы өте мейірімді адам болып шықты, менің тапсырысымды жарты сағатта бітірді. Енді шашым әдемі әрі сәнді болды.
Перевод;
Парикмахерская
Сегодня я ходила в парикмахерскую "Керемет". Прежде чем идти туда, я думала, какую прическу мне выбрать. Подумав, я решила подстричь под каре. Парикмахерша была очень добрым человеком, она выполнила мой заказ за полчаса. Теперь мои волосы красивые и модные.
Написала, что пришло в голову :/
русский перевод:Хозяин жизни ты, Мать, каждый, кто родился, Причиненных штук. Анасыз батыр, поэт не только в Жизни, золотой ключ, - как говорится, деяний, сопряженных с природой весна, тепло, доброта без границ, ведь владельцу жизнедеятельности родился в стране, будущее, владелец, добросовестно нұсқап просевальщик возвышенное желание могущества жизни, архитектор человек – это Мама. Мощности ао могли сүтіңнен человечества, Мәпелеп, широкий пейілің подросток. Маточное махаббатың каусар булак, ао качественных проектов, реализуемых в вечной свечи. Человек “человек” хочет стать, прежде всего, должен знать и бережного отношения к Матери. В жизни Матери и ладони температура папа-мама " тоя пищевой ласку, за эти сильные лекарства не могут заменить. Если полвека назад в дәләл один простой проведенный учеными опыт. Ученые, участвующие в деле, Мама обезьяна обезьяна кукла для детей, лишенных двух человек, выходящих из омырауынан молока, в холодное твердое тело, не омырауынан другого молока, но тело в мягкий, совершивших. Куклу обезьяна дети молоко не есть твердое тело, как тело принимает молоко если нет, куклу мягкую, в том числе и брата