I бүлек.Аң-белем, әдәбият, уку-язу, хат-хәбәрләшү
* Акыллыга да әйттем −Уйлады да белде;Акылсызга да әйттем −Тыңлады да көлде.(Табышмак)
* Югалткан әйберең түгел, −Эзләмичә тапмыйсың.(Табышмак)
* Әйткәч, беләсегез килә,Белгәч, көләсегез килә.(Табышмак)
* Утыз тештән чыккан − утыз адәмгә җәелә.(Мәкаль)
* Моны миңа сөйләде Алдар,Әгәр сиңа очраса,Ул сине дә алдар;Болар барсы да ялган,Ялган булса да,Ак кәгазьгә язылган.(Әкият)
* Үлчәүләрдә үлчәнми,Базарларда сатылмый.(Акыл)
* Аршынлы түгел, потлы түгел,Һәркемдә бар.(Акыл)
* Бер байлык бар − янмый,Карак та урлый алмый,Төшеп тә югалмый.(Белем)
* Акыллы чәчә барыр,Акылсыз җыя барыр.(Белем)
* Ачыдан ачырак, татлыдан татлырак,Усалдан усалрак, дөрестән дөресрәкНәрсә бар дөньяда?(Тел)
* Акчасыз керәсең, хәзинә алып чыгасың.(Мәктәп)
* Агач түгел − яфраклы,Тун түгел − тегелгән.(Китап)
* Кабат-кабат катлама,Акылың булса ташлама.(Китап)
* Теле юк − үзе аңлата.(Китап)
* Анда бар да бар.(Китап)
* Өнсез, җансыз − иң якын дус.(Китап)
* Кечкенә генә сандыкка бөтен дөнья сыйган.(Китап)
* Ак җир, кара тап,Нәрсә булыр, уйлап тап.(Китап)
* Ак ялан, кара сукмак, −Йөри белгән эз табар.(Китап)
* Ача да яба, ача да яба,Җавабын зирәк таба.(Китап)
* Киштә башында төпле төргәк,Аңа һәр өйдә хөрмәт,Һәркемгә дә иң кирәк.(Китап)
* Кул белән чәчәсең, күз белән җыясың.(Язу, уку)
* Җирлеге ак, орлыгы кара,Җимеше ни булыр? −Тикшереп кара.(Кәгазь, юзу, уку)
* Кәкре-бөкре сызылган,Хәрефләре сыгылган,Асты бар, өсте бар,Тырма кебек теше бар.(Язу)
* Аш ашамас,Кара су эчәр,Дөньяда кош кебек очар,Күңелләргә нур чәчәр.(Язу)
* Җир өстендә күп кешеләрКар өстенә кара солы чәчәләр.(Язу)
* Бишәү чәчә, берәү жыя.(Язу, уку)
* Иген чәчте биш малай,Урдылар ике агай.(Язу, уку)
* Кул белән чәчәсең,Күз белән җыясың.(Язу, уку)
* Җире ак, орлыгы кара,Кул белән чәчәләр,Авыз белән җыялар.(Кәгазь, язу, уку)
* Ак ялан,Ак яланда эз калган,Эз өстендә күз калган.(Кәгазь, язу, уку)
* Җаны юк, үзе кырык төрле тел белә.(Каләм)
* Үзе укырга белмәсә дә гомер буе язына.(Каләм)
* Кәгазь өстен карайта,Дөнья йөзен агарта.(Каләм)
* Үзе бер карыш,Теле мең карыш.(Каләм)
* Үзе йөзә − чылбыр тезә.(Каләм)
* Авызы бер, теле ике, җаны юк.Сөйләгән сүзенең һич саны юк.(Каләм)
* Менә табышмак, уйлап кара:Суы тәмсез, йөзе кара,Чиләгенең төбе юк,Файдасының чиге юк.(Кара һәм кара савыты)
* Кара кыр буйлап ак куян чаба.(Кара такта, акбур)
* Бер чыгарып җибәрсәң,Нихәтле чакырсаң да кире кайтмый.(Сүз)
* Әйтермен − миннән китәр,Тыңламасаң − синнән китәр.(Сүз)
* Сөрмәгән җирдә тумаган куян баласы.(Ялган сүз)
* Диңгезе бар, суы юк,Каласы бар, халкы юк,Урманы бар, агачы юк.(Карта)
* Шәһәрләр − йортсыз,Диңгезләр − сусыз.(География картасы)
* Ямавы бар, җөе юк,Каласы бар, өе юк.(Карта)
* Бабай бүреге йөз ямау.(Глобус)
* Аягы юк − китәр,Җибәргән җиргә җитәр,Кушкан йомышны үтәр.(Хат)
* Теле юк, теләсә кем белән сөйләшә,Гәүдәсе юк, кәгазьдән күлмәк кия.(Хат)
* Дүрт почмаклы келәтем, −Аккошым бар эчендә;Кеше алыр дип кайгым юк, −Тамгасы бар түшендә.(Хат)
* Кабат-кабат,Бер кошта өч йөз алтмыш биш канат,Мин торам аны санап,Көн дә кими бер канат.(Календарь)
* Күңелсезгә − юаныч,Күңеллегә − куаныч.(Җыр)
II бүлек.Табигать күренешләре, ел фасыллары
* Өй башына утырган,Җир йөзен нуры белән тутырган.(Кояш)
* Ул булса, көн була.Ул булмаса, төн була.(Кояш)
* Лампа түгел − яктырта,Мич түгел − җылыта.(Кояш)
* Тау башында җәүһәр таш,Аңа туры караган кешенең күзе яшь,Аны тапкан кешегә йөз егерме яшь.(Кояш)
* Егет егетлеген итә,Елмаеп боз эретә.(Кояш)
* Зур палас,Төбендә − йомры калач.(Күк, ай)
* Нәрсә төнне яктырта,Нәрсә яна − яндырмый?(Кояш, ай)
* Иртән чыга,Кичен югала,Аның урынынаЭнесе кала.(Кояш, ай)
* Алтын китте, көмеш килде.(Кояш, ай)
* Өй өстеңдә ярты күмәч.(Ай)
* Үзе урак, үзенең теше юк.(Ай)
* Өй артында − ак калач.(Ай)
* Төнлә калка, көндез ята.(Ай)
* Мич тулы пәрәмәч,Уртасында − бер калач.(Ай, йолдызлар)
* Мең шырпыга бер лампа.(Ай)
* Ярты телем ипиБөтен дөньяга җиткән.(Ай)
* Бер көтүче мең сарык көтә.(Ай, йолдызлар)
* Бер атасы, бер анасы,Ничә йөз мең баласы.(Кояш, ай һәм йолдызлар)
* Атамның бер туны бар.Ябынып булмый;Эче тулы ак энҗе,Санап булмый.(Күк һәм йолдызлар)
* Кич булганда күренер,Таң булдымы − күмелер.(Йолдыз)
* Актыр үзе, югары,Җем-җем итеп ул тора;Бүген таңда килмәсәң.Китәмен дип утыра.(Йолдыз)
* Өй түбәмдә − җиз кадак.(Йолдыз)
* Үзе ялтырый, үзе калтырый.(Йолдыз)
* Ай белән килә,Көн белән китә,Алтын башлы,Көмеш чәчле,Мең дә бер йәшле.(Йолдыз)
* Вак кынадыр үзләре,Ялтырыйдыр күзләре.(Йолдызлар)
* Күл тулы алтын балык.(Йолдызлар)
* Өй башында − җиз иләк.(Йолдызлар)
* Төнлә баксам, күк тулган,Иртән баксам, юк булган.(Йолдызлар)
* Атайдан калган зур коштабак,Коштабак тулы җиз кадак.(Йолдызлар)
* Җәүһәр сиптем, җиргә төшми,Алыйм дисәм, буем җитми.(Йолдызлар)
* Берсе чәчә, берсе эчә, берсе үсә.(Болыт, җир, үлән)
* Ишектән керер, түргә менеп утырыр.(Суык)
* Аяксыз-кулсыз рәсем ясый.(Суык)
* Аягы юк, кулы юк,Тәрәзәгә гөл ясый.(Суык)
* Үзе шушында, үзе беленми;Тынга беленә, күзгә күренми.(Һава)
* Ипи түгел, су түгел,Авыр түгел, аз түгел,Ансыз яшәү мөмкин түгел.(Һава)
* Аягы юк - качадыр, канаты юк - очадыр.(Төтен)
* Мич эчендә кара мәче.(Төтен)
(Суык)
* Аяксыз-кулсыз рәсем ясый.
(Суык)
* Аягы юк, кулы юк,
Тәрәзәгә гөл ясый.
(Суык)
* Үзе ямьсез ыжгыра,
Кар буранын туздыра.
(Буран)
* Йон түшәгем ертылды,
Бөтен дөнья йон булды.
(Буран)
* Котыра да үкерә,
Бөтен җирне тутыра.
(Буран)
* У-у, улыйдыр,
Йоннан бура бурыйдыр,
Койма белән урыйдыр.
(Буран)
* Кышын ята таштай,
Язын чаба аттай.
(Боз)
* Көзен туа, язын үлә.
(Боз)
* Утта янмый,
Суда батмый.
(Боз)
* Тышка куйдым − таш булды,
Өйгә керттем − су булды.
Инде нихәл итәем,
Утка куйсам − бу булды.
(Боз)
* Мамык юрган,
Кат-кат сырган,
Үзе суп-суык.
(Кар)
* Менә ята җәүһәр таш,
Алыйм дисәң, юк була.
(Кар)
* Элек үзе судан туды,
Хәзер үзе су тудыра;
Ак мамык кебек,
Ялтырый алмаз кебек.
(Кар)
* Ак ябалак ак киезгә ятыр.
(Кар)
* Мамык түшәгем
Җиргә түшәдем.
(Кар)
I бүлек.
Аң-белем, әдәбият, уку-язу, хат-хәбәрләшү
* Акыллыга да әйттем −
Уйлады да белде;
Акылсызга да әйттем −
Тыңлады да көлде.
(Табышмак)
* Югалткан әйберең түгел, −
Эзләмичә тапмыйсың.
(Табышмак)
* Әйткәч, беләсегез килә,
Белгәч, көләсегез килә.
(Табышмак)
* Утыз тештән чыккан − утыз адәмгә җәелә.
(Мәкаль)
* Моны миңа сөйләде Алдар,
Әгәр сиңа очраса,
Ул сине дә алдар;
Болар барсы да ялган,
Ялган булса да,
Ак кәгазьгә язылган.
(Әкият)
* Үлчәүләрдә үлчәнми,
Базарларда сатылмый.
(Акыл)
* Аршынлы түгел, потлы түгел,
Һәркемдә бар.
(Акыл)
* Бер байлык бар − янмый,
Карак та урлый алмый,
Төшеп тә югалмый.
(Белем)
* Акыллы чәчә барыр,
Акылсыз җыя барыр.
(Белем)
* Ачыдан ачырак, татлыдан татлырак,
Усалдан усалрак, дөрестән дөресрәк
Нәрсә бар дөньяда?
(Тел)
* Акчасыз керәсең, хәзинә алып чыгасың.
(Мәктәп)
* Агач түгел − яфраклы,
Тун түгел − тегелгән.
(Китап)
* Кабат-кабат катлама,
Акылың булса ташлама.
(Китап)
* Теле юк − үзе аңлата.
(Китап)
* Анда бар да бар.
(Китап)
* Өнсез, җансыз − иң якын дус.
(Китап)
* Кечкенә генә сандыкка бөтен дөнья сыйган.
(Китап)
* Ак җир, кара тап,
Нәрсә булыр, уйлап тап.
(Китап)
* Ак ялан, кара сукмак, −
Йөри белгән эз табар.
(Китап)
* Ача да яба, ача да яба,
Җавабын зирәк таба.
(Китап)
* Киштә башында төпле төргәк,
Аңа һәр өйдә хөрмәт,
Һәркемгә дә иң кирәк.
(Китап)
* Кул белән чәчәсең, күз белән җыясың.
(Язу, уку)
* Җирлеге ак, орлыгы кара,
Җимеше ни булыр? −
Тикшереп кара.
(Кәгазь, юзу, уку)
* Кәкре-бөкре сызылган,
Хәрефләре сыгылган,
Асты бар, өсте бар,
Тырма кебек теше бар.
(Язу)
* Аш ашамас,
Кара су эчәр,
Дөньяда кош кебек очар,
Күңелләргә нур чәчәр.
(Язу)
* Җир өстендә күп кешеләр
Кар өстенә кара солы чәчәләр.
(Язу)
* Бишәү чәчә, берәү жыя.
(Язу, уку)
* Иген чәчте биш малай,
Урдылар ике агай.
(Язу, уку)
* Кул белән чәчәсең,
Күз белән җыясың.
(Язу, уку)
* Җире ак, орлыгы кара,
Кул белән чәчәләр,
Авыз белән җыялар.
(Кәгазь, язу, уку)
* Ак ялан,
Ак яланда эз калган,
Эз өстендә күз калган.
(Кәгазь, язу, уку)
* Җаны юк, үзе кырык төрле тел белә.
(Каләм)
* Үзе укырга белмәсә дә гомер буе язына.
(Каләм)
* Кәгазь өстен карайта,
Дөнья йөзен агарта.
(Каләм)
* Үзе бер карыш,
Теле мең карыш.
(Каләм)
* Үзе йөзә − чылбыр тезә.
(Каләм)
* Авызы бер, теле ике, җаны юк.
Сөйләгән сүзенең һич саны юк.
(Каләм)
* Менә табышмак, уйлап кара:
Суы тәмсез, йөзе кара,
Чиләгенең төбе юк,
Файдасының чиге юк.
(Кара һәм кара савыты)
* Кара кыр буйлап ак куян чаба.
(Кара такта, акбур)
* Бер чыгарып җибәрсәң,
Нихәтле чакырсаң да кире кайтмый.
(Сүз)
* Әйтермен − миннән китәр,
Тыңламасаң − синнән китәр.
(Сүз)
* Сөрмәгән җирдә тумаган куян баласы.
(Ялган сүз)
* Диңгезе бар, суы юк,
Каласы бар, халкы юк,
Урманы бар, агачы юк.
(Карта)
* Шәһәрләр − йортсыз,
Диңгезләр − сусыз.
(География картасы)
* Ямавы бар, җөе юк,
Каласы бар, өе юк.
(Карта)
* Бабай бүреге йөз ямау.
(Глобус)
* Аягы юк − китәр,
Җибәргән җиргә җитәр,
Кушкан йомышны үтәр.
(Хат)
* Теле юк, теләсә кем белән сөйләшә,
Гәүдәсе юк, кәгазьдән күлмәк кия.
(Хат)
* Дүрт почмаклы келәтем, −
Аккошым бар эчендә;
Кеше алыр дип кайгым юк, −
Тамгасы бар түшендә.
(Хат)
* Кабат-кабат,
Бер кошта өч йөз алтмыш биш канат,
Мин торам аны санап,
Көн дә кими бер канат.
(Календарь)
* Күңелсезгә − юаныч,
Күңеллегә − куаныч.
(Җыр)
II бүлек.
Табигать күренешләре, ел фасыллары
* Өй башына утырган,
Җир йөзен нуры белән тутырган.
(Кояш)
* Ул булса, көн була.
Ул булмаса, төн була.
(Кояш)
* Лампа түгел − яктырта,
Мич түгел − җылыта.
(Кояш)
* Тау башында җәүһәр таш,
Аңа туры караган кешенең күзе яшь,
Аны тапкан кешегә йөз егерме яшь.
(Кояш)
* Егет егетлеген итә,
Елмаеп боз эретә.
(Кояш)
* Зур палас,
Төбендә − йомры калач.
(Күк, ай)
* Нәрсә төнне яктырта,
Нәрсә яна − яндырмый?
(Кояш, ай)
* Иртән чыга,
Кичен югала,
Аның урынына
Энесе кала.
(Кояш, ай)
* Алтын китте, көмеш килде.
(Кояш, ай)
* Өй өстеңдә ярты күмәч.
(Ай)
* Үзе урак, үзенең теше юк.
(Ай)
* Өй артында − ак калач.
(Ай)
* Төнлә калка, көндез ята.
(Ай)
* Мич тулы пәрәмәч,
Уртасында − бер калач.
(Ай, йолдызлар)
* Мең шырпыга бер лампа.
(Ай)
* Ярты телем ипи
Бөтен дөньяга җиткән.
(Ай)
* Бер көтүче мең сарык көтә.
(Ай, йолдызлар)
* Бер атасы, бер анасы,
Ничә йөз мең баласы.
(Кояш, ай һәм йолдызлар)
* Атамның бер туны бар.
Ябынып булмый;
Эче тулы ак энҗе,
Санап булмый.
(Күк һәм йолдызлар)
* Кич булганда күренер,
Таң булдымы − күмелер.
(Йолдыз)
* Актыр үзе, югары,
Җем-җем итеп ул тора;
Бүген таңда килмәсәң.
Китәмен дип утыра.
(Йолдыз)
* Өй түбәмдә − җиз кадак.
(Йолдыз)
* Үзе ялтырый, үзе калтырый.
(Йолдыз)
* Ай белән килә,
Көн белән китә,
Алтын башлы,
Көмеш чәчле,
Мең дә бер йәшле.
(Йолдыз)
* Вак кынадыр үзләре,
Ялтырыйдыр күзләре.
(Йолдызлар)
* Күл тулы алтын балык.
(Йолдызлар)
* Өй башында − җиз иләк.
(Йолдызлар)
* Төнлә баксам, күк тулган,
Иртән баксам, юк булган.
(Йолдызлар)
* Атайдан калган зур коштабак,
Коштабак тулы җиз кадак.
(Йолдызлар)
* Җәүһәр сиптем, җиргә төшми,
Алыйм дисәм, буем җитми.
(Йолдызлар)
* Берсе чәчә, берсе эчә, берсе үсә.
(Болыт, җир, үлән)
* Ишектән керер, түргә менеп утырыр.
(Суык)
* Аяксыз-кулсыз рәсем ясый.
(Суык)
* Аягы юк, кулы юк,
Тәрәзәгә гөл ясый.
(Суык)
* Үзе шушында, үзе беленми;
Тынга беленә, күзгә күренми.
(Һава)
* Ипи түгел, су түгел,
Авыр түгел, аз түгел,
Ансыз яшәү мөмкин түгел.
(Һава)
* Аягы юк - качадыр, канаты юк - очадыр.
(Төтен)
* Мич эчендә кара мәче.
(Төтен)