Батыры – это уникальный институт, который нуждается в расшифровке, конвертации, исследовании, популяризации, актуализации в научной сфере и сохранении имен батыров на страницах национальной истории.
Положительный импульс для изучения о роли батыров дали ежегодные послания Президента Н. А. Назарбаева народу Казахстана, Стратегии «Казахстан-2030» [1] и «Казахстан-2050» [2], Патриотический акт «Мәңгілік Ел» [3], Государственная программа «Нұрлы Жол» [4], представляющие сплав анализа истории и современности.
Изучение и популяризация роли батыров в истории Казахского ханства играют в современныйпериод важную роль в формировании этнокультурной идентичности, усилении позитивного имиджа Казахстана в международном сообществе.«Только поколение, которое знает о непростой истории государства, поворотах и зигзагах пути, пройденного предками, сложных этапах и судьбоносных решениях, «белых пятнах» и свершениях великих личностей, сможет успешно достичь намеченной цели», – уверен Н. А. Назарбаев [5].
Қазақ билері — ерте заманда осы күнгі соттың да, тергеушінің да қызметін атқарған. Билер өздерінің бір ғана сөзімен небір шытырман даулы мәселелердің дұрыс шешімін тауып отырған.
Қазақ билері әділ және елге сыйлы болуға тиісті болатын. Өз әділдігімен елге танымал болған қазақтың атақты билері:
Төле би (1663—1759 жж.)
Қазыбек би (1667—1764 жж.)
Әйтеке би (1644—1700 жж.)
Қазақ халқының бұл билері елді үш жүздің бірлігін сақтауға шақырды.
Төле би Әлібекұлы (1657-1756 жж.)
Қазіргі Жамбыл облысындағы Шу өзенінің жағасында, Жайсаң жайлауыңда дүниеге келген, 1756 жылы Шымкент облысы, Леңгір ауданының Ақбұрхан ордасында қайтыс болған. Қазақтың қоғам қайраткері, атағы жер жарған шешен, Ұлы жүздің бас биі, "Жеті жарғыны" жасаушылардың бірі. Құдайберді әулетінің өкілі болып табылатын Әлібекұлы Төле биге дейін ешкім би де, бай да болмаған. Төле бидің ата-бабалары қарапайым шаруалар екен.
Төле би өз халқының шешендік-поэтикалық өнерінің дәстүрлерін жастайынан бойына сіңіріп өскен, зерделі, сауатты адам болған.
Қазыбек би Келдібекұлы (1659-1765 жж.)
Қазақтың атақты биі. Қазақ жүздерін басқаруды реттеу ниетімен Тәуке хан Ұлы жүздің биі етіп Төле биді, Кіші жүзге Әйтеке биді, Орта жүзге Қазыбек биді тағайындайды. Халық ауыз әдебиетінде сақталып қалған аңыздар мен кейбір архивтік мәліметтер бойынша, Қазыбек би Келдібекұлы "Тәуке хан зандарының жинағын" өңдеуге қатысқан.
Ел ішінде Қазыбек биді Қаз дауысты Қазыбек деп атап кеткен.
Әйтеке би Байбекұлы (1644-1700 жж.)
Әбілқайыр ханға дейін Кіші жүздің сөзін ұстаған қазақтың биі. Есім хан тұсында Самарқанды билеген Жалаңтөс батырдың жақын туысы.
Байбекұлы Әйтеке Қазақ хандығының Тәуке хан тұсында ең беделді билерінің бірі бола отырып, "Жеті жарғы" зандарын жетілдіруге қомақты үлес қосты.
Қызу айтыс-тартыстар ушығып кетер тұста тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні іспетті жұрт тоқтасар бәтуаны Әйтеке би айтады екен дейді.
Атақты қазақ үш биі, Онан өткен Әйтеке
Бірінші әзіз Төле еді Таудай сөзге тарыдай
Бұзылмайтын сөз айтқан Қию тауып сөйлейді
Шешеннен шешен демегі Қанша ділмәр дегендер
Және де әзіз киелі Ширегіне келмейді.
Босатқан буын, жүйені Бұл үш бимен тең емес
Қаз дауысты Қазыбек. Қазақтың мінсіз билері.
Үш бидің ел тыныштығы, оның бақытты келешегі, тәуелсіздігі үшін қауіп-қатерді елемей, бастарын бәйгеге тіккен осы шынайы отаншыл сезімі, ынтымақ- бірлігі басқалаларға да ықпал етіп, қазақ халқын бір мақсатқа жұмылдыра түскен. Бүгінгі бақытты өміріміз осындай бабалар арқасы екенін түсініп, үш биіміздей ұлыларды, елім деп еңіреген батырларымызды ұрпақ ешқашан ұмытпауы қажет деп білемін.Үш биге қойылған мүсін ұрпағының оларға деген құрметінің бір белгісі деп түсінемін.
Батыры – это уникальный институт, который нуждается в расшифровке, конвертации, исследовании, популяризации, актуализации в научной сфере и сохранении имен батыров на страницах национальной истории.
Положительный импульс для изучения о роли батыров дали ежегодные послания Президента Н. А. Назарбаева народу Казахстана, Стратегии «Казахстан-2030» [1] и «Казахстан-2050» [2], Патриотический акт «Мәңгілік Ел» [3], Государственная программа «Нұрлы Жол» [4], представляющие сплав анализа истории и современности.
Изучение и популяризация роли батыров в истории Казахского ханства играют в современныйпериод важную роль в формировании этнокультурной идентичности, усилении позитивного имиджа Казахстана в международном сообществе.«Только поколение, которое знает о непростой истории государства, поворотах и зигзагах пути, пройденного предками, сложных этапах и судьбоносных решениях, «белых пятнах» и свершениях великих личностей, сможет успешно достичь намеченной цели», – уверен Н. А. Назарбаев [5].
Объяснение:
Қазақ билері — ерте заманда осы күнгі соттың да, тергеушінің да қызметін атқарған. Билер өздерінің бір ғана сөзімен небір шытырман даулы мәселелердің дұрыс шешімін тауып отырған.
Қазақ билері әділ және елге сыйлы болуға тиісті болатын. Өз әділдігімен елге танымал болған қазақтың атақты билері:
Төле би (1663—1759 жж.)
Қазыбек би (1667—1764 жж.)
Әйтеке би (1644—1700 жж.)
Қазақ халқының бұл билері елді үш жүздің бірлігін сақтауға шақырды.
Төле би Әлібекұлы (1657-1756 жж.)
Қазіргі Жамбыл облысындағы Шу өзенінің жағасында, Жайсаң жайлауыңда дүниеге келген, 1756 жылы Шымкент облысы, Леңгір ауданының Ақбұрхан ордасында қайтыс болған. Қазақтың қоғам қайраткері, атағы жер жарған шешен, Ұлы жүздің бас биі, "Жеті жарғыны" жасаушылардың бірі. Құдайберді әулетінің өкілі болып табылатын Әлібекұлы Төле биге дейін ешкім би де, бай да болмаған. Төле бидің ата-бабалары қарапайым шаруалар екен.
Төле би өз халқының шешендік-поэтикалық өнерінің дәстүрлерін жастайынан бойына сіңіріп өскен, зерделі, сауатты адам болған.
Қазыбек би Келдібекұлы (1659-1765 жж.)
Қазақтың атақты биі. Қазақ жүздерін басқаруды реттеу ниетімен Тәуке хан Ұлы жүздің биі етіп Төле биді, Кіші жүзге Әйтеке биді, Орта жүзге Қазыбек биді тағайындайды. Халық ауыз әдебиетінде сақталып қалған аңыздар мен кейбір архивтік мәліметтер бойынша, Қазыбек би Келдібекұлы "Тәуке хан зандарының жинағын" өңдеуге қатысқан.
Ел ішінде Қазыбек биді Қаз дауысты Қазыбек деп атап кеткен.
Әйтеке би Байбекұлы (1644-1700 жж.)
Әбілқайыр ханға дейін Кіші жүздің сөзін ұстаған қазақтың биі. Есім хан тұсында Самарқанды билеген Жалаңтөс батырдың жақын туысы.
Байбекұлы Әйтеке Қазақ хандығының Тәуке хан тұсында ең беделді билерінің бірі бола отырып, "Жеті жарғы" зандарын жетілдіруге қомақты үлес қосты.
Қызу айтыс-тартыстар ушығып кетер тұста тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні іспетті жұрт тоқтасар бәтуаны Әйтеке би айтады екен дейді.
Атақты қазақ үш биі, Онан өткен Әйтеке
Бірінші әзіз Төле еді Таудай сөзге тарыдай
Бұзылмайтын сөз айтқан Қию тауып сөйлейді
Шешеннен шешен демегі Қанша ділмәр дегендер
Және де әзіз киелі Ширегіне келмейді.
Босатқан буын, жүйені Бұл үш бимен тең емес
Қаз дауысты Қазыбек. Қазақтың мінсіз билері.
Үш бидің ел тыныштығы, оның бақытты келешегі, тәуелсіздігі үшін қауіп-қатерді елемей, бастарын бәйгеге тіккен осы шынайы отаншыл сезімі, ынтымақ- бірлігі басқалаларға да ықпал етіп, қазақ халқын бір мақсатқа жұмылдыра түскен. Бүгінгі бақытты өміріміз осындай бабалар арқасы екенін түсініп, үш биіміздей ұлыларды, елім деп еңіреген батырларымызды ұрпақ ешқашан ұмытпауы қажет деп білемін.Үш биге қойылған мүсін ұрпағының оларға деген құрметінің бір белгісі деп түсінемін.