Мәтінді мұқият оқып , мәтін мазмұнына сай берілген дурыс акпараттарды АЖbPaTbIHыз . Бұрынгы заманда малга ете бай бiр ел болыпты . Бұл жердiн тұрғындарынын << Бiздiн отбасымыз бен малымызды коргайтын батырымыз болса екен деген жалгыз армандары болыпты . Күндердің күнінде бiр отбасында алып бала дуниеге келеді . Ел - жұрт жиналып . улкен той жасайды . Балага Толагай деп қояды . Сол нәресте жыл сайын емес , кун сайын ержете бастайды . Бір жылы жанбыр жаумай , шеп шыкпай , малдар кырыла бастайды . Халықтың басына түскен киындыкты уайымдаган Толагай Дана деген аксакалға барып , акыл сұрапты . Сонда карт айткан екен : -Толағай , біздің жерiмiзде тау бұлт келмейді.Сондыктан жаңбыр жаумайды дейді . Толагай : - Ата , сіз рұқсат етсеңiз , бір жерден тау аркалап алып келсем бола ма ? - дейдi . Қарт Толағайға риза болып , рұқсатын береді . Арада өтедi , жыл өтедi . Бiр күнi Толағай Тарбағатай тауына жетіп , төменде орналасқан кішірек тауды аркасына салып алады . Арада біраз уакыт өткен сон , Толағай әлсірей бастайды . Ауылына жақындап калганда тізесі бүгіліп , құлап түседі . Еліне жаңбыр сыйлаган батыр осылай таудың астында мәнгi уйкыга кетеді . Содан бері ол тауды ел Толагай » деп атап кетіпті . Жанбыр жауған сайын жұрт Толағайды есiне алады екен .

Мұқағали Мақатаев.

Мәртебесі биік ақиық ақын Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев 1931 жылы 9 ақпанда Алматы облысы Райымбек ауданы Қарасаз ауылында дүниеге келген. Ақынның шын аты — Мұхаметқали, бірақ ата-анасы пайғамбар атымен жүру ауыр тиеді деп сәби күнінен "Мұқағали" деп еркелеткен екен.

Балалық шағы соғыспен қатар өткендіктен, ақын тағдырдың ащы дәмін ерте татады. Жастайынан әдебиетке құштар болып, алғашқы өлеңдерін 14 – 15 жасынан бастап жаза бастайды. Ақынның тұңғыш өлеңдері “Қырман басында”, “Қойшы бала — Әкітай” ауданындағы 1949 жылы “Советтік шекара” газетінде жарияланды. Ал алғашқы жыр жинағы 33 жасында шыққан екен.

Аз ғұмыр кешкенімен бірнеше лирикалық жыр жинағы мен дастандарын жазған. Бүгінде лирик ақынның 1000 – нан астам өлеңі мен поэмасы қалды. Ал жыр аудармасы саласында Шекспирдің сонеттерін, Дантенің «Құдіретті комедиясын» қазақшалады.

Мұқағали поэзиясының қайнар көзі басты тақырыбы туған елі, өскен жері, Отан тағдыры, замана тынысы, замандастарының арман аңсары болды. Осы айтылғанның бәрін Мұқағали тек өзіне ғана тән қайталанбас шеберлікпен, асқан поэтикалық үйлесіммен, нағыз поэзияға ғана тән бейнелі образдармен бедерлеп, артынан келер ұрпаққа өлмес мұра ретінде қалдырған.

3-

-тапсырма. Мәтінді түсініп оқы. Қою қаріппен берілген сөздердің

мағынасын анықта. Мәтінде қандай мәселе көтерілгенін айтып, стихи

анықта.

Қазақстан — мұнайлы мемлекет. Мұнай қоры еліміздің батыс бөлігіне

орналасқан. Жыл сайын 32 миллион тонна мұнай өндіріледі. Жаһанда ме

най өндіруден 18-орында. Қазақстанда мұнай құбырын 10 000 шақырым

дейін жүргізген. Мұнай өндіретін 32 стансы жұмыс істейді.

Батыста мұнай кені бар екенін қазақтар ертеде білген. Олар мұнай

адамның, малдың жарасын емдеген. Алғаш бұрғылау жұмыстары Батыс

тағы Қарашұңғыл жерінде жүргізілген. 1899 жылы 40 метр тереңдікте

алғаш мұнай бұрқағы атқылаған. Осы кезден бастап Ұлы дала елінде мұнай

өндірісі басталды. Ал Доссорда 1911 жылы 226 метр тереңдіктен мұнай бр.

Қағы атқылаған. Осы жерде Қазақстандағы алғаш мұнай өндіру өнеркәсіб

басталды.

1985 жылды Атырау облысы Құлсары қаласында тосын оқиға бол

ды. №37-ұңғымада қатты қысымнан мұнай өндіретін құралдың бір бөліп

жұлынады. Ауаға мұнаймен бірге улы газ атқылаған. Өрт болып, от

бұрқақ 40-50 метрге көтерілген. Жердегі өртті орбитадан ғарышкерлер 2

көрген. Қыс мезгілінде өрттен бірнеше километр жер жылынып, жерге ш

шыққан. Бұл өртті бір жылдан кейін әрең сөндірген. Қазір мамандар мұнд

Экологиялық апаттың алдын алады.