МӘТІНМЕН ЖҰМЫС h
ТЫҢДАЛЫМ ОҚЫЛЫМ
3
-тапсырма.
Мәтінді тыңда. Оқы.
Сақ патшайымы — Тұмардың
(Ж.Ж.С.д. 570 — 520) есімі ежелгі жаз-
баларда «Томирис» деп көрсетілген.
Тұмар — массагеттердің патшайымы, скиф
халқының көсемі — Ишпақайдың ұрпағы,
Скифтердің патшасы — Мадийдің шөбересі,
массагеттердің патшасы — Сыпырдың
қызы. Патшайымның анасы Томиристің сәби
шағында қайтыс болады. Кішкентай қызды
Әкесі тәрбиелейді.
Томирис бала кезінен әскери іс-қимыл
мен қару-жарақ пайдаланылатын ортада
өскен. Әкесімен бірге жаулардан бірнеше
рет қашып құтылған. Ал бес жасынан бастап асау атқа мініп жү
ақинақ - қысқа семсер ұстап, соғыс өнеріне жаттыға бастаған.
Парсылардың Кир патшасын жеңген соң Томиристің аты тария
Шығыстағы массагеттерді жаулап алуды көздеген.
Алдымен, Кир көшпенділер еліне елші аттандырады. Олардың
өзіне тұрмысқа шығуын сұрайды. Осылайша Кир массагеттермен
Кир патшаның (ж.ж.с.д. 558 — 530) ұсынысын қабылдамайды. Осы
герлерін шығысқа қарай аттандырады. Аракс дариясына жетіп, у
Ас атасы - нан.
Нан – қазақ халқы үшін киелі ас саналады. Дастарқан жайғанда міндетті түрде ең алдымен нан қойылады. «Ас атасы – нан» деген мақал осыдан шықса керек. Ұннан жасалынған тағамдар бағзыдан-ақ ақ дастарханымыздың сәні болып келген. Қазақ өзінің шаңырағындағы кез келген жиында дастархан үстінен нанды алыстатпайды. Нанға қатысты тыйым сөздер мен мақал – мәтелдер де өте көп айтылған. Мысалы, «нанды аяқ астына тастама», «Нан қатты екен», «шала піскен екен», «күйіп кеткен», «езіліп кеткен» т.б. сөздерді айтып, нанды сынамайды. Нанды, тамақты сынау –ашаршылықты шақыратын жаман ырым. «Нан— тамақтың атасы, ынтымақ — көптің батасы» деген халық ұғымында нанда кепиет, қасиет, құдірет, кие бар деп түсінген.
Отан ... Бір сөзбен айтқанда, мен өз үйімді, ата-анамды, достарымды, табиғаттың сүйікті бұрышын, жақсы және ыңғайлы орынды, яғни мен үшін және жүрегім үшін барлығын, елестетемін. Бұл сөзден жылу мен мейірімділікке дем береді. Отан - сіз туған және өскен орны ғана емес, айналаңыздағы адамдар да. Әр адамның «Отан» сөзі туралы өз түсініктері бар. Н.И. Рыленков былай деп жазды: «Отанын кім жақсы көреді, Том көзін жасырмайды, ол біреудің шетіне қарайды, басқа қашықтықты жақсы көретін болады, ал бұл дауға келмейді. Оны түсіну және құрметтеу керек, шын мәнінде, адам алдымен Отанының бар екенін түсінеді және үйден алыс болғанда, бәрі бөтен және оған беймәлім болған жерде оған ұмтылу керек. Көптеген атақты адамдар: ғалымдар, жазушылар, ақындар - шетелде тұрақты тұруға кетіп бара жатқандарыңыз үшін бәрі жақсы және қымбат болатын жерлерге қайтып оралуға деген зор ықылас бар. Олар сонда жаңа үй таба алар еді деп ойлаған шығар, ал басқа өмір басталады. Үйге оралғанда, олар мазасыздыққа ұшырады. Өкінішке орай, көпшілігі саяси немесе басқа себептерге оралмады, бірақ Отанға деген ұмтылыс олардың өмірін қалдырмады және шығармаларда - өлеңдер, әңгімелер, өлеңдерде көрінді.